Giải có thể không kèm tiền thưởng
Thông tin từ Hội Điện ảnh Việt Nam, các tác phẩm và cá nhân đạt giải Cánh diều 2025 vẫn sẽ được trao cúp và bằng chứng nhận, nhưng có thể không nhận được tiền thưởng kèm theo do “vướng mắc trong định mức chi chung” của hệ thống các hội văn học nghệ thuật. Cụ thể, cơ quan tài chính chưa cho phép chi ngân sách cho các hạng mục giải thưởng thuộc nhóm Hội chuyên ngành Trung ương, trong đó có Cánh diều.
Đại diện Hội Điện ảnh Việt Nam cho biết: “Nếu vướng mắc không được tháo gỡ, Cánh diều 2025 sẽ không có tiền thưởng. Đây không chỉ là vấn đề của Hội Điện ảnh Việt Nam, mà của tất cả các hội văn học nghệ thuật. Mặc dù số tiền thưởng không nhiều, nhưng nó là sự khích lệ lao động nghệ thuật của văn nghệ sĩ. Chúng tôi muốn thông báo sớm để họ chuẩn bị tâm lý khi tham gia giải”.
Tình huống này khiến nhiều nghệ sĩ không khỏi lo lắng. Diễn viên Kiều Trinh bày tỏ quan điểm: “Điện ảnh là nghề tốn sức và rủi ro, một giải thưởng dù nhỏ cũng giúp nghệ sĩ cảm thấy được ghi nhận và được tiếp thêm năng lượng”. Đạo diễn Nhất Trung cho rằng: “Không ai làm phim vì tiền thưởng, nhưng ai cũng mong công sức của mình được đánh giá cao”.
Nhà quay phim Phạm Anh Tuấn nhìn nhận không nên bi quan, nhưng cũng không thể xem nhẹ chuyện này. "Một giải thưởng chuyên nghiệp phải có nguồn lực tương xứng. Khi tài chính bấp bênh, uy tín của giải cũng bị ảnh hưởng. Tôi hy vọng Hội Điện ảnh Việt Nam sớm tìm được hướng xã hội hóa để giải thưởng không bị gián đoạn”, anh nói.
Vài năm trở lại đây, giải Cánh diều đã mất dần sức hút. Không ít người trong giới cho rằng, vấn đề không chỉ nằm ở tài chính, mà sâu xa hơn là mô hình tổ chức thiếu tính tự chủ. Trong trường hợp nguồn kinh phí phụ thuộc gần như hoàn toàn vào ngân sách, chỉ một thay đổi nhỏ trong quy định chi tiêu công cũng khiến giải thưởng rơi vào thế bị động.
PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa, Xã hội của Quốc hội cho rằng: “Giải thưởng nghệ thuật là công cụ khích lệ sáng tạo, nhưng để tồn tại bền vững, cần có mô hình tài chính hỗn hợp, vừa có phần từ ngân sách nhà nước, vừa huy động được nguồn xã hội hóa. Nếu chỉ trông vào một phía thì sẽ dễ rơi vào tình trạng chờ vốn để vinh danh”.
Trên thực tế, mô hình này đã được nhiều nước áp dụng thành công. Ở Anh, Giải BAFTA do Viện Hàn lâm Nghệ thuật Điện ảnh và Truyền hình Anh (BAFTA) vận hành dưới dạng một quỹ độc lập. Nguồn thu chính của BAFTA đến từ tài trợ doanh nghiệp, vé và phí dự thi, bản quyền truyền hình, hội phí thành viên và quyên góp cá nhân.
Tại Đài Loan (Trung Quốc), Giải Kim Mã được ROC tổ chức và tài trợ. Đây là một quỹ phát triển điện ảnh hoạt động dưới sự bảo trợ của Bộ Văn hóa, nhưng có ban điều hành độc lập. Ngân sách cho lễ trao giải và các hoạt động chuyên môn được cấp phát định kỳ, đồng thời huy động thêm tài trợ xã hội hóa từ các doanh nghiệp điện ảnh.
Hội Điện ảnh Việt Nam tuy có tư cách pháp nhân, nhưng vẫn hoạt động trong khuôn khổ cơ chế hội nghề nghiệp trực thuộc Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam, nên chưa có quyền tự chủ tài chính hoàn toàn để kêu gọi và quản lý các nguồn tài trợ quy mô lớn như mô hình các Viện Hàn lâm điện ảnh quốc tế.
Học cách “tự bay” như các giải thưởng quốc tế
Theo nhà nghiên cứu điện ảnh Nguyễn Duy Lê, bài học rút ra từ các giải thưởng quốc tế là Việt Nam cần học cách đa dạng hóa nguồn thu và minh bạch tài chính. “Như BAFTA của Anh, họ không trông chờ vào ngân sách mà xây dựng cơ chế tự chủ: từ phí dự thi, vé mời, bản quyền phát sóng, tài trợ thương hiệu cho tới hội viên nghề nghiệp.
Quan trọng hơn là họ công bố báo cáo thường niên minh bạch, qua đó tạo niềm tin cho doanh nghiệp đồng hành. Cánh diều hoàn toàn có thể học theo cách làm này, thay vì chỉ trông đợi vào nguồn chi nhà nước”, ông nói.
Cùng ý kiến, PGS Bùi Quang Thắng (Viện Văn hóa nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam) cho rằng, Việt Nam nên thiết lập một thiết chế bán công để vận hành giải thưởng điện ảnh, giống mô hình Kim Mã của Đài Loan (Trung Quốc).
“Nếu có một quỹ phát triển điện ảnh hoặc ủy ban điều hành độc lập, được giao quyền chủ động nghiệp vụ và tiếp nhận tài trợ xã hội hóa, giải thưởng như Cánh diều sẽ có nền tảng ổn định, vừa đảm bảo tính chuyên môn, vừa duy trì được ngân sách thường xuyên”, ông đề xuất.
Ông Thắng nhấn mạnh, mô hình của Giải Goya (Tây Ban Nha) là một hướng đi đáng tham khảo, khi kết hợp giữa học viện điện ảnh, đài truyền hình công và doanh nghiệp tài trợ.
“Nếu chúng ta có thể ký hợp đồng phát sóng minh bạch, khai thác bản quyền truyền hình và mời tài trợ theo từng hạng mục giải, Cánh diều sẽ không còn là một gánh nặng ngân sách mà trở thành một sự kiện văn hóa có giá trị lan tỏa thực sự”, ông nói.
Bà Phương Dung, giảng viên Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh đề xuất, Cánh diều cần chuyển hướng từ một giải thưởng thuần túy sang một sự kiện văn hóa, có các buổi tọa đàm, triển lãm, giới thiệu phim, và kết nối các nhà đầu tư. Khi đó, giải thưởng không chỉ vinh danh mà còn tạo giá trị thực tế cho ngành công nghiệp điện ảnh.
Mưa đỏ - ứng viên sáng giá
Giải thưởng Cánh Diều 2025 tiếp tục đề cao những tác phẩm điện ảnh và phim truyền hình mang dấu ấn sáng tạo, đậm bản sắc dân tộc, giàu giá trị nhân văn và có tác động tích cực tới đời sống xã hội.
Cơ cấu giải thưởng năm nay giữ nguyên so với năm trước, gồm các hạng mục: Cánh Diều Vàng, Cánh Diều Bạc và Bằng khen, trao cho những tác phẩm xuất sắc nhất thuộc các thể loại: phim truyện điện ảnh, phim truyện truyền hình, phim tài liệu, phim khoa học, phim hoạt hình, phim ngắn cùng công trình nghiên cứu, lý luận - phê bình điện ảnh, truyền hình.
Bên cạnh giải tập thể, Ban tổ chức còn trao các giải cá nhân cho đạo diễn, biên kịch, quay phim, nhạc sĩ, kỹ thuật âm thanh, cùng Nam, Nữ diễn viên chính và phụ xuất sắc ở từng thể loại.
Năm 2025 được dự đoán là mùa giải sôi động khi điện ảnh Việt ghi nhận sự bứt phá cả về số lượng lẫn chất lượng tác phẩm.
Ở hạng mục phim truyện điện ảnh, đường đến Cánh Diều Vàng hứa hẹn nhiều kịch tính với sự góp mặt của hàng loạt ứng viên “nặng ký" như Mưa đỏ, Thám tử Kiên: Kỳ án không đầu, Bộ tứ báo thủ, Tử chiến trên không, Nụ hôn bạc tỷ, Lật mặt 8: Vòng tay nắng và Ðịa đạo: Mặt trời trong bóng tối.