Ngôi nhà hai tầng nằm giữa khu dân cư ở đường Cao Thắng, phường Tam Kỳ khiến ai đi qua cũng phải ngỡ ngàng, bởi nó tựa như một khu vườn xanh mướt.
Bước vào bên trong càng khiến người ta sững sờ khi tận thấy những gốc bonsai với hình hài lạ lẫm, gốc ngược lên trời còn lá buông xuống dưới đất, phá vỡ hoàn toàn những quy chuẩn quen thuộc của nghệ thuật bonsai truyền thống. Chủ nhân của khu vườn ấy - nghệ nhân Lê Thạnh vẫn được giới chơi cây cảnh gọi là “dị nhân bonsai ngược”.
Hô biến cây bỏ đi thành tác phẩm độc bản
Nghệ nhân Lê Thạnh đã được sống trọn vẹn với thú chơi cây cảnh của mình, dành toàn bộ thời gian chăm bẵm “đứa con tinh thần” là những gốc bonsai tâm huyết.
Mê cây từ thuở nhỏ, nhưng phải đến hơn 20 năm trước, Lê Thạnh mới chính thức bước vào cuộc chơi bonsai ngược. Mê cây nhưng thời đó còn đủ thứ phải lo cơm áo gạo tiền. Ngày đi làm thì tối về lại lọ mọ chăm cây. Căn nhà nhỏ tuềnh toàng vẫn phải chừa một khoảng để chưng cây cảnh.
Nói về hành trình theo đuổi cuộc chơi ngược đời, ông nói ý tưởng nhen nhóm từ những chuyến du lịch, khi bắt gặp trong các hang động những cây mọc thẳng xuống đất, rễ hướng lên trời – hình ảnh vừa hoang dã vừa đầy sức sống.
Trở về, ông thử nghiệm với những cây nhỏ, chậu nhỏ. Qua thực tiễn chăm sóc, nuôi trồng và rút kinh nghiệm, ông dần mạnh dạn tạo tác bonsai ngược với những gốc lớn hơn. Mỗi thất bại lại cho ông thêm bài học, để rồi dần hoàn thiện kỹ thuật và phong cách riêng.
“Bonsai ngược không đơn thuần là thú chơi cây cảnh, hơn thế cho tôi nhiều xúc cảm trước những tác phẩm, và chiêm nghiệm về cuộc sống mỗi ngày”.
Nghệ nhân Lê Thạnh
Đến nay “gia tài” của ông là hơn 100 gốc bonsai ngược. Dạo chơi trong khu vườn nơi tầng 2, tầng mái của tòa nhà, khách lạc vào một thế giới khác mê hoặc, lạ lẫm. Khu vườn sáng tạo với đủ loại cây, nào những mai, linh sam trắng, tím, lộc vừng, hoa trang, ngô đồng, kim quyết… với những thế ngang – ngược độc lạ.
Nghề chơi cũng lắm công phu, với nghệ nhân bonsai ngược thì không thể thiếu “mắt xanh” và đôi tay tài hoa cùng sự dày công tâm huyết. Để có phôi cây, ông dọc ngang khắp nơi, mua hoặc tìm thấy bên đường, nhặt về rồi mày mò, chăm bẵm. Có khi đêm xuống còn thấy ông lọ mọ cắt tỉa, bón, chăm.
Trồng bonsai ngược có những ưu điểm riêng, cây treo ngược nên thoát nước rất nhanh, không lo úng rễ. Việc chăm sóc cũng không quá phức tạp, mỗi ngày chỉ cần tưới nước một lần. Tuy nhiên, cái khó nhất vẫn là khâu chọn phôi và tạo hình – nơi đòi hỏi kinh nghiệm, sự tinh tế và óc sáng tạo của nghệ nhân.
Để tạo được một cây bonsai ngược đẹp, công đoạn chọn phôi đóng vai trò quyết định. Ông đích thân lặn lội nhiều nơi, tìm những gốc cây mà với bonsai truyền thống gần như không có giá trị, thế dị dạng, khó tạo hình…nhưng với ông, đó lại là “vàng thô”.
“Có những phôi người ta bỏ đi, vì trồng xuôi không đẹp. Nhưng khi trốc ngược lại, tự nhiên tạo thành thế rất độc đáo, rất lạ. Quan trọng là phải có "mắt xanh" để nhìn ra được cái đẹp tiềm ẩn trong đó” - ông Thạnh chia sẻ. Vừa nói, ông vừa chỉ tay cây linh sam trốc ngược, cành lá buông rủ mềm mại, vừa mạnh mẽ vừa uyển chuyển, khiến người xem không khỏi trầm trồ. Mỗi tác phẩm ra đời, với ông, đều là một “đứa con tinh thần”, mang lại cảm xúc vui mừng khó tả.
Không chỉ dáng cây, phần chậu cũng được phá cách tối đa. Thay vì chậu gốm truyền thống, bonsai ngược của ông Thạnh có thể được đặt trong lu, lộc bình, bình cắm hoa, thậm chí là ché rượu. Mỗi vật dụng đều được lựa chọn kỹ lưỡng, phù hợp với dáng thế và tinh thần của từng tác phẩm.
Cuộc chơi ngược đời và triết lý với cuộc sống
Chơi bonsai nhưng không phải chỉ ngẫu hứng hời hợt, ông Thạnh tìm đọc nhiều sách về cây cảnh, từ đó nảy ra những ý tưởng sáng tạo riêng. Bonsai vốn là nghệ thuật tái hiện thiên nhiên trong hình hài thu nhỏ, với những dáng thế kinh điển như trực, xiêu, hoành, huyền, nhưng với ông đó chưa phải là giới hạn.
“Tôi đọc rất nhiều sách kinh điển về cây cảnh. Trong đó, bonsai được chép lại từ tự nhiên. Mà ở làng quê, hang động nhiều, cây cối có khi mọc ngược xuống, rễ chổng lên trời. Như vậy bonsai ngược cũng chép lại vẻ đẹp từ cuộc sống” - ông nói.
Bonsai ngược không đi ngược lại tinh thần của bonsai truyền thống, mà chỉ là một cách diễn giải khác của tự nhiên. Nếu bonsai “xuôi” có các thế trực (thẳng), xiêu (nghiêng), hoành (ngang), huyền (đổ) thì bonsai ngược cũng có đầy đủ những dáng thế tương ứng, nhưng được “lật ngược”.
Bonsai ngược không chỉ gây tò mò bởi hình thức mà còn mang đến cảm xúc mạnh mẽ cho người thưởng lãm. Những loài cây quen thuộc qua bàn tay nghệ nhân bỗng mang diện mạo mới, lạ lẫm mà cuốn hút.
Không chỉ là thú chơi, bonsai ngược còn chứa đựng trong đó triết lý sống mà nghệ nhân như ông Thạnh chiêm nghiệm suốt nhiều năm. “Ở đời, dù có khó khăn đến mấy, thậm chí tưởng chừng không thể, nhưng nếu quyết tâm thì vẫn làm được. Có ai nghĩ một cái cây trốc ngược như vậy mà vẫn sống, không những sống mà còn sống rất đẹp. Những gốc cây tưởng chừng nghịch lý với tự nhiên lại vươn lên mạnh mẽ, thích nghi và tỏa vẻ đẹp riêng” - ông nói.
Những gốc bonsai ngược độc đáo của ông thu hút rất nhiều người tìm đến hỏi mua. Có người sẵn sàng trả cả vài chục triệu đồng cho một tác phẩm. Nhưng ông Thạnh lắc đầu. “Chơi cây không phải để kinh doanh. Phải biết tận hưởng giá trị, cái độc, cái lạ của nó. Tôi chỉ trao tặng hoặc bán cho những người thực sự yêu cây, hiểu cây, biết chăm sóc, thậm chí, với những người cùng đam mê, ông sẵn sàng cho cây, tặng cây miễn là họ yêu cây như yêu con” – ông nói.
Kỷ lục bonsai ngược Ông Lê Thạnh hiện sở hữu hơn 100 gốc bonsai ngược, tạo thành một khu vườn được xem là độc nhất vô nhị. Năm 2020, ông được xác lập kỷ lục Việt Nam là người sáng tạo tác phẩm bonsai ngược nhiều nhất.