Mới đây, khi báo chí loan tin rằng Elon Musk vừa lập ra một công ty không có nhân viên đầu tiên trên thế giới, những liên tưởng kể trên lại kéo về. Thứ sáng tạo “điên rồ” lần này của ông trùm công nghệ là một công ty phần mềm do AI điều hành 100% mà không cần đến bất cứ nhân viên nào.
Đây được xem là một bước “đại nhảy vọt” tiếp theo của công nghệ số và trí tuệ nhân tạo trong việc chiếm đoạt hoàn toàn thiên chức lao động của loài người. Dưới thông tin trên đọc được những bình luận, kiểu như “vẫn phải tuyển kỹ sư về để ... bật công tắc nguồn cho rô bốt”.
Thực tế ở Trung Quốc hiện cũng đã áp dụng mô hình sản xuất gọi là “nhà máy không đèn”, vì AI với những cánh tay robot và dây chuyền tự động đã thay thế gần như hoàn toàn lao động của con người, hoạt động không cần ánh sáng.
Xã hội loài người không thể tồn tại nếu con người không làm việc. Thiên chức quan trọng của loài người, đó là lao động. Có lao động mới có toàn bộ thế giới này, kể cả đám rô bốt ngày một đông đúc trên hành tinh.
Phải chăng đến lúc con người chúng ta buộc phải buông bỏ sứ mệnh của mình? Phải chăng thế giới AI hiện đã được cung cấp đủ “lương thực” (big data) để có thể loại bỏ toàn bộ con người ra khỏi những dây chuyền sản xuất, những công ty, sắp tới có khi cả tập đoàn, rồi nhiều chuỗi ngành nghề đa quốc gia cũng không cần bất kỳ một nhân viên nào?
Nhưng biết đâu con người khi bị dồn ép sẽ đâm ra chán: nghệ sĩ chẳng còn sáng tạo âm nhạc thi ca hội họa, kỹ sư lười phát minh, nhà toán học y học sinh học từ bỏ nghiên cứu sáng chế?
Thì nguồn “thức ăn” cho rô bốt sẽ lấy từ đâu? Không lẽ cha đẻ của AI thay thế được cả loài người làm ra tất tật những phát minh mới mẻ để nuôi “lũ con” của mình?
Khả năng cao là với những suy nghĩ trên, tôi đang vẽ ra một câu chuyện viễn tưởng thứ cấp. Nhưng biết đâu đấy...
Mấy trăm năm qua, khái niệm Utopia của Thomas More đã trở thành một thuật ngữ để bàn về những thứ không tưởng, như về tư tưởng Utopia hoặc những chính sách mang màu sắc Utopia.
Dù được cho là không tưởng hay viển vông, thì việc con người được giải phóng khỏi áp lực lao động bắt buộc, để hài hòa giữa công việc với vui chơi, tự do phát triển cá nhân vẫn luôn là khát khao chính đáng.
Trong khi nguy cơ AI có thể đẩy con người sang một thái cực ngược lại, được gọi là Dystopia: Một xã hội phi lý, khi con người hoàn toàn bị rô bốt và AI gạt ra ngoài mọi công việc, trở nên thừa thãi, vô dụng, mất đi ý nghĩa và động lực sống.
Không có con người, dẫn đến phi nhân tính (humanless), khi ấy về bản chất, xã hội loài người sẽ không tồn tại. Đó là kịch bản chắc chắn không ai mong muốn để xảy ra.