Lớp học trực quan
Tiết học Ngữ văn bài “Đồng dao mùa xuân” (nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm) của học sinh lớp 7N, Trường THCS Chương Dương, Hoàn Kiếm, Hà Nội do cô Nguyễn Minh Nhật giảng dạy bắt đầu bằng đoạn trích trong phim Mưa đỏ (đạo diễn Đặng Thái Huyền). Những thước phim đã tác động trực tiếp tới cảm nhận của các em học sinh. Em Trần Ngọc Gia Anh cho biết, khi được xem đoạn trích trong phim “Mưa đỏ” và nghe bài hát “Còn gì đẹp hơn” (Nguyễn Hùng) trước khi bắt đầu bài học đã tạo cho em hứng khởi. Gia Anh nhận thấy tiếp thu bài học tốt hơn, hiểu sâu hơn về lịch sử, về cách ứng xử, cách sống của con người Việt Nam.
Sau 4 năm triển khai dạy SGK Ngữ văn bộ Kết nối tri thức với cuộc sống (Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam), cô Nguyễn Minh Nhật thấy rõ sự chuyển biến của học sinh với môn học này. Theo cô, chương trình SGK mới đòi hỏi giáo viên phải liên tục cập nhật kiến thức liên quan đến đời sống, xã hội. Bài học “Đồng dao mùa xuân”, cô Minh Nhật liên tưởng có sự tương đồng với bộ phim “Mưa đỏ”, từ đó, chọn lọc một số trích đoạn để trình chiếu cho học sinh trên lớp, tăng khả năng cảm nhận trực quan về sự khốc liệt của chiến tranh nhưng cũng toát lên vẻ đẹp của người lính, tình đồng đội, đồng chí, đồng bào và hơn hết là sự vị tha, nhân văn.
Tương tự, cô Bùi Hồng Huệ, giáo viên môn Lịch sử - Địa lí, Trường THCS Chương Dương (Hà Nội) cũng đưa phương pháp giảng dạy trực quan vào bài học. Ví dụ như bài khoáng sản của Việt Nam, cô đã sưu tầm và cho học sinh được trực tiếp nhìn, cầm nắm một số loại khoáng sản. Bà Nguyễn Thị Vân Hồng, Hiệu trưởng Trường THCS Chương Dương cho biết, từ năm học 2026-2027, khi triển khai bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống thống nhất toàn quốc, nhà trường có thuận lợi vì đang sử dụng bộ sách này. Chỉ có môn giáo dục công dân và âm nhạc đang sử dụng bộ sách Cánh diều (nhà xuất bản Đại học Sư phạm Hà Nội, nhà xuất bản Đại học Sư phạm TPHCM). Vì vậy, năm học tới, không xáo trộn trong giáo viên và học sinh.
Cô N.T.T, giáo viên dạy Ngữ văn tại Ninh Bình cho hay, trường đang triển khai bộ SGK Cánh diều. Năm sau chuyển sang bộ SGK Kết nối tri thức với cuộc sống sẽ có những tác động đến học sinh, giáo viên. Tuy chương trình chung nhưng mỗi bộ sách có phong cách khác nhau nên giáo viên vừa phải tập huấn từ đầu, soạn lại giáo án và vừa phải tìm ra đặc điểm riêng của bộ sách mới. Bước đầu có khó khăn, vất vả nhưng cô N.T.T cho rằng, việc thống nhất 1 bộ dùng chung sẽ tạo thuận lợi cho học sinh và giáo viên.
Tránh lãng phí
Tinh thần chung của chương trình giáo dục phổ thông 2018, SGK không phải là pháp lệnh. Việc làm thế nào còn một bộ sách vẫn bảo đảm dạy học phát triển năng lực theo yêu cầu của chương trình mới được giáo viên, nhà trường đặc biệt quan tâm. Để tránh lệ thuộc SGK, giáo viên cần xác định, đó chỉ là một trong nhiều học liệu. Nền tảng quan trọng nhất vẫn là khung chương trình và mục tiêu phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh. Khi nắm chắc chương trình, giáo viên có thể thiết kế các hoạt động dạy học mở, linh hoạt lựa chọn phương pháp, học liệu bổ trợ phù hợp với từng lớp học.
Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Phó Trưởng đoàn đại biểu Quốc hội TP Hải Phòng) cho rằng, để tránh lãng phí cần thực hiện giải pháp sử dụng sách hiện hành như tài liệu tham khảo. Bộ sách thống nhất là chuẩn chính thức, nhưng giáo viên và học sinh có thể tham khảo thêm các bộ sách khác để mở rộng kiến thức. Như vậy, sách cũ không bị bỏ phí, mà trở thành nguồn bổ trợ quý giá.
Ngày 26/12, Bộ GD&ĐT ban hành Quyết định số 3588 về bộ SGK sử dụng thống nhất toàn quốc.
Trước băn khoăn khi triển khai một bộ SGK thống nhất sẽ tác động đến sự đa dạng, sáng tạo trong dạy - học, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga cho hay, điều quan trọng không nằm ở số lượng bộ sách, mà ở cách sử dụng. Bởi, SGK chỉ là phương tiện, không phải mục tiêu. Sáng tạo trong dạy học phụ thuộc giáo viên, phương pháp sư phạm, cách tổ chức lớp học. Giáo viên vẫn có thể sáng tạo trong việc thiết kế bài giảng, gắn với thực tiễn địa phương, sử dụng học liệu mở, công nghệ số khi chỉ còn một bộ sách.
Theo đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, một bộ sách thống nhất không có nghĩa là triệt tiêu sự linh hoạt. Ngược lại, nó tạo ra một chuẩn chung, tránh tình trạng chênh lệch chất lượng giữa các bộ sách, đồng thời tạo nền tảng bình đẳng cho học sinh trên cả nước. Trên nền tảng đó, sự đa dạng có thể đến từ học liệu bổ trợ, tài nguyên số, các hoạt động ngoại khóa. Vấn đề cốt lõi là cơ chế hỗ trợ giáo viên sáng tạo, đổi mới phương pháp giảng dạy. Nếu Nhà nước có chính sách tập huấn, hỗ trợ học liệu, tạo điều kiện để giáo viên chủ động, một bộ sách thống nhất hoàn toàn có thể vừa đảm bảo chuẩn chung, vừa khuyến khích sáng tạo.
Giảm gánh nặng cho phụ huynh
Theo cô Bùi Thị Hồng Hiệp, Hiệu trưởng Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Kim Sơn, xã Hợp Kim, tỉnh Phú Thọ, việc thống nhất sử dụng một bộ SGK mang lại lợi ích kinh tế rõ rệt, điều này giúp phụ huynh tiết kiệm đáng kể chi phí, đặc biệt đối với phụ huynh vùng đặc biệt khó khăn, vùng dân tộc thiểu số.
Cô Hiệp cho biết, học sinh của nhà trường đa phần là con em đồng bào dân tộc thiểu số, tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo còn cao. Việc sử dụng thống nhất một bộ SGK không chỉ giúp giảm chi phí cho phụ huynh mà còn tạo thuận lợi cho giáo viên trong tổ chức sinh hoạt chuyên môn, tập trung nghiên cứu, đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương.
Bên cạnh lợi ích kinh tế trực tiếp, việc sử dụng một bộ SGK còn giúp nâng cao hiệu quả hỗ trợ lẫn nhau giữa các trường học. Khi xảy ra thiên tai, bão lũ, tình trạng thường gặp ở các tỉnh miền núi, các trường trong cùng địa bàn có thể dễ dàng chia sẻ, hỗ trợ sách giáo khoa cho học sinh, góp phần giúp các em sớm ổn định việc học tập, giảm bớt khó khăn cho gia đình.
Một tiết học của học sinh Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Kim Sơn
Ngoài ra, việc thống nhất một bộ SGK còn giúp tiết kiệm chi phí đầu tư trang thiết bị dạy học. Các nhà trường không phải trang bị nhiều bộ đồ dùng, thiết bị khác nhau tương ứng với từng bộ sách, từ đó giảm áp lực ngân sách, nhất là đối với các trường ở vùng khó khăn.
Theo cô Bùi Thị Hồng Hiệp, bộ SGK “Kết nối tri thức với cuộc sống” hiện nay ở cấp tiểu học có thể tái sử dụng khoảng 40%, ở cấp trung học cơ sở khoảng 50%. Đây là cơ sở quan trọng để tiếp tục nghiên cứu, điều chỉnh theo hướng hạn chế thiết kế bài tập trực tiếp trong SGK, tăng cường sử dụng vở bài tập riêng, nhằm nâng cao khả năng tái sử dụng sách, tiết kiệm hơn nữa cho phụ huynh.
“Có thể khẳng định, việc sử dụng thống nhất một bộ sách giáo khoa không chỉ là giải pháp về chuyên môn mà còn mang ý nghĩa xã hội sâu sắc, góp phần giảm gánh nặng chi phí học tập, tạo điều kiện cho con em đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, vùng khó khăn được tiếp cận giáo dục một cách công bằng và bền vững hơn”, cô Hiệp cho hay.
Các bộ sách còn lại là tài liệu tham khảo
Ông Thái Văn Tài, Vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông (Bộ GD&ĐT) cho biết, theo tinh thần Nghị quyết số 71, Nhà nước giữ vai trò định hướng và quản lý thống nhất những nội dung cốt lõi của giáo dục phổ thông, bảo đảm tính chính trị, tư tưởng, khoa học và nhân văn của chương trình và SGK, đồng thời tạo không gian và điều kiện cần thiết để các cơ sở giáo dục, nhà giáo phát huy tính chủ động, sáng tạo trong tổ chức dạy học.
Mục tiêu cao nhất của việc thống nhất sách giáo khoa là bảo đảm chất lượng, công bằng và ổn định cho giáo dục phổ thông, đồng thời vẫn giữ được sự linh hoạt, sáng tạo trong dạy học.
“Bộ GD&ĐT lựa chọn bộ SGK “Kết nối tri thức với cuộc sống” để sử dụng thống nhất dựa trên cơ sở đánh giá toàn diện các phương án, có ý kiến tư vấn của các đơn vị chuyên môn và hội đồng tư vấn”, ông Tài nói.
Về lí do lựa chọn bộ sách này, Vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông nêu các yếu tố: “Kết nối tri thức với cuộc sống”có đầy đủ, đồng bộ tất cả các môn học, hoạt động giáo dục ở cả ba cấp học. Bộ sách đã và đang triển khai ổn định tại nhiều địa phương và khả năng chỉnh lí, mức độ sẵn sàng cao nhất (Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam có đủ năng lực kỹ thuật, kho vận, phân phối, bảo đảm cung ứng trên phạm vi toàn quốc).
Khi được lựa chọn là bộ SGK sử dụng thống nhất trên phạm vi toàn quốc, bộ sách “Kết nối tri thức với cuộc sống” sẽ tiếp tục được rà soát, cập nhật, chỉnh lí theo đúng quy định của pháp luật và yêu cầu thực tiễn giáo dục.
Trước lo ngại thầy trò các nhà trường đang thực hiện nhiều bộ SGK, nay đột ngột chuyển sang một bộ sách dùng chung sẽ nảy sinh nhiều khó khăn, xáo trộn. Tuy nhiên, Vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông khẳng định: “Bộ GD&ĐT thực hiện quản lí nội dung SGK trên nguyên tắc: ổn định - khoa học - kịp thời - thận trọng, bảo đảm tính kế thừa, tránh gây xáo trộn trong dạy và học. Tuy nhiên, việc cập nhật, chỉnh lí (nếu có) được thực hiện theo đúng quy trình, căn cứ vào yêu cầu thực tiễn và không gây xáo trộn việc dạy học”.
Mặt khác, việc sử dụng một bộ SGK thống nhất không đồng nghĩa với dạy học một cách cứng nhắc, rập khuôn. Bộ GD&ĐT tiếp tục nhất quán quan điểm, Chương trình giáo dục phổ thông là pháp lệnh còn SGK là học liệu cơ bản. Giáo viên là người quyết định việc tổ chức dạy học.
Từ năm học tới, học sinh trên toàn quốc sử dụng chung một bộ sách
Trong bối cảnh sử dụng một bộ SGK thống nhất, Bộ tiếp tục chỉ đạo, giáo viên chủ động lựa chọn phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, không dạy học “đọc - chép theo sách”. Bộ khuyến khích sử dụng học liệu bổ trợ, tài nguyên số, tài liệu tham khảo, kể cả từ các bộ SGK khác.
Bộ GD&ÐT giám sát, xử lí nghiêm biểu hiện tiêu cực
Ông Thái Văn Tài nói rằng, việc sử dụng một bộ SGK thống nhất là quyết định quản lí nhà nước, còn việc tổ chức xuất bản, in ấn, phát hành là hoạt động thực thi, chịu sự quản lí, giám sát chặt chẽ của Nhà nước. NXB Giáo dục Việt Nam là doanh nghiệp 100% vốn nhà nước, thực hiện đồng thời nhiệm vụ sản xuất - kinh doanh và nhiệm vụ chính trị, không hoạt động theo cơ chế độc quyền tự do.
Bộ GD&ĐT đã và sẽ tiếp tục chỉ đạo theo nguyên tắc, NXB Giáo dục Việt Nam phải tuân thủ khung giá, giá tối đa do Bộ GD&ĐT ban hành, không để tăng giá bất hợp lí, ảnh hưởng đến người dân. Bên cạnh đó, phải bảo đảm cung ứng đủ sách, đúng tiến độ, không để thiếu sách trước năm học mới, nhất là ở vùng khó khăn. Bộ GD&ĐT sẽ giám sát chặt chẽ, tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lí nghiêm các biểu hiện tiêu cực, in lậu, đầu cơ, trục lợi.
“Khi sử dụng một bộ SGK thống nhất, Bộ GD&ĐT không phủ nhận giá trị của 2 bộ sách còn lại và cho phép các nhà trường khai thác làm tài liệu tham khảo, học liệu bổ trợ” - ông Thái Văn Tài
Đối với học sinh nghèo, vùng khó, Bộ chỉ đạo tiếp tục triển khai các chính sách giảm giá, hỗ trợ, tiến tới miễn phí SGK theo lộ trình.
Để có thể triển khai một SGK thống nhất dùng chung cho năm học tới, Bộ GD&ĐT cho biết, thời điểm hiện nay đã và sẽ tiếp tục tập huấn, bồi dưỡng giáo viên theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp, tập trung vào phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá, khai thác học liệu số và sử dụng sách giáo khoa linh hoạt, hiệu quả. Mục tiêu là giúp giáo viên làm chủ chương trình và học liệu, không dạy học máy móc theo sách.
Vấn đề đặt ra, khi thực hiện chương trình GDPT 2018 với nhiều bộ sách, Bộ GD&ĐT đã có nhiều đổi mới trong kiểm tra, đánh giá học sinh liệu có bị thay đổi khi quay về một bộ sách. Đại diện Bộ GD&ĐT cho rằng, thống nhất SGK không làm thay đổi nguyên tắc kiểm tra, đánh giá và tổ chức các kỳ thi hiện hành. Bộ GD&ĐT tiếp tục chỉ đạo kiểm tra, đánh giá theo yêu cầu cần đạt của Chương trình giáo dục phổ thông, không dựa vào việc học sinh học theo cuốn sách cụ thể nào, bảo đảm sự ổn định, công bằng và khách quan trong kiểm tra, đánh giá.