Chính sách cần linh hoạt ra sao để không chỉ lôi cuốn người lao động tham gia BHXH tự nguyện mà còn giữ chân họ ở lại với hệ thống, thưa ông?
Ông Trần Hải Nam, Phó Vụ trưởng Vụ BHXH – Bộ Lao động, Thương Binh và Xã hội:
Thực hiện Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Khóa XII về cải cách chính sách BHXH, vấn đề về chính sách BHXH tự nguyện đã được đưa ra thảo luận và đưa ra một số giải pháp về chính sách để thu hút người lao động tham gia BHXH, đồng thời giữ chân họ với hệ thống:
- Sửa đổi về điều kiện thời gian tham gia bảo hiểm xã hội để hưởng chế độ hưu trí theo hướng giảm dần số năm đóng góp tối thiểu từ 20 năm hiện nay xuống 15 năm, hướng tới còn 10 năm để tạo điều kiện cho nhiều người lao động có cơ hội được tiếp cận lương hưu.
- Thực hiện các gói BHXH tự nguyện ngắn hạn linh hoạt để người tham gia có nhiều cơ hội lựa chọn, đáp ứng nhu cầu, nguyện vọng của người dân.
- Hàng năm phối hợp với cơ quan ban ngành, hỗ trợ tiền đóng.
- Kế hoạch trong giai đoạn 2021 – 2022 trình Chính phủ để trình lên Quốc hội để sửa đổi, bổ sung Luật Bảo hiểm Xã hội.
- Cụ thể hóa được các nhu cầu, nguyện vọng của người dân trong quá trình tham gia BHXH tự nguyện thời gian qua.
- Mở rộng phạm vi bao phủ, khi mà chính sách gần với nhu cầu của người dân thì mới có thể phát huy được triệt để tính ưu việt.
Để đạt mục tiêu BHXH toàn dân, vai trò BHXH tự nguyện rất quan trọng, vậy BHXH Việt Nam đã có giải pháp, đề xuất, kiến nghị gì để tăng sức hấp dẫn loại hình an sinh này?
Ông Đinh Duy Hùng, Phó Trưởng Ban Quản lý Thu - Sổ - Thẻ, BHXH Việt Nam: BHXH Việt Nam đã tích cực phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước đề xuất với Quốc hội và Chính phủ để sửa đổi chính sách và cải thiện công tác tổ chức thực hiện nhằm tăng sức hấp dẫn loại hình an sinh này.
a) Sửa đổi chính sách: - Điều kiện về thời gian đóng BHXH tự nguyện để được hưởng lương hưu xuống còn 15 năm và tiến tới xuống còn 10 năm, kết hợp với điều chỉnh cách tính hưởng lương hưu.
- Quy định điều chỉnh tăng và linh hoạt hơn về sự hỗ trợ của Nhà nước cho người tham gia BHXH tự nguyện (nâng mức hỗ trợ từ 30% lên 50% đối với hộ nghèo, từ 25% lên 30% đối với hộ cận nghèo và từ 10% lên 20% đối với các đối tượng còn lại) để tăng mức độ hấp dẫn, khuyến khích tăng số người tham gia BHXH tự nguyện;
- Quy định điều kiện về tuổi để được hưởng lương hưu giữa nam và nữ cho phù hợp để khuyến khích người nông dân, người lao động khu vực phi chính thức là nam giới tham gia BHXH tự nguyện.
b)Tổ chức thực hiện: - Công tác phối hợp chỉ đạo: + Thành lập, kiện toàn Ban chỉ đạo phát triển đối tượng phát triển BHXH tự nguyện tại TƯ và địa phương. +Tăng cường sự phối hợp của các tổ chức chính trị - xã hội với cơ quan BHXH trong tổ chức thực hiện chính sách. +Giao chỉ tiêu phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trong chỉ tiêu phát triển kinh thế - xã hội của địa phương.
- Cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin. + Hiện nay, BHXH Việt Nam thực hiện giao dịch điện tử (từ năm 2017) tích hợp cung cấp dịch vụ công trực tuyến trên Cổng dịch vụ công quốc gia, người dân có thể thực hiện chuyển tiền điện tử để đóng BHXH tự nguyện. + Thời hạn cấp sổ BHXH được rút ngắn (05 ngày) và được trả tận nhà qua đơn vị dịch vụ công… - Phát triển tổ chức đại lý: + Mở rộng mạng lưới đại lý, có cơ chế thù lao cho đại lý hợp lý + Đào tạo, tập huấn nhân viên đại lý về chính sách, nghiệp vụ, kỹ năng khai thác + Giao chỉ tiêu kế hoạch tìm hiểu, phát triển đối tượng cho đại lý thu.
Người lao động mà BHXH tự nguyện hướng tới thường sinh sống, làm việc ở những nơi ít thuận lợi cho công tác tiếp xúc để tuyên truyền, phổ biến, thuyết phục tham gia BHXH tự nguyện, vậy chúng ta đã, đang và sẽ làm gì để vượt qua thách thức này?
Ông Trần Chí Trung, Trưởng ban Dịch vụ Tài chính Bưu điện, Tổng Công ty Bưu Điện Việt Nam:
Chính sách BHXH tự nguyện là một chính sách ưu việt và nhân văn của Nhà nước ta nhằm nâng cao hơn nữa công tác an sinh xã hội. Tuy mỗi địa bàn, địa phương có những đặc điểm, đặc chung về kinh tế, văn hóa xã hội khác nhau. Trên nền tài liệu hướng dẫn chung, nhưng trong thực tế, cách triển khai đến mỗi khu vực: Bắc – Trung – Nam; nông thôn – thành thị, đồng bằng – miền núi đều có thiết kế riêng biệt. Ở các khu vực này, cũng phải phân chia nhóm đối tượng phù hợp với mục đích, cách thức tuyên truyền: nông dân, người kinh doanh buôn bán, lao động tự do.
… Đối với địa bàn khó khăn như miền núi, vùng sâu vùng xa, vùng đồng bảo dân tộc thiểu số thì BHXH lại càng thực sự có ý nghĩa với người dân, vậy nên đối với địa bàn này Bưu điện Việt Nam rất linh hoạt trong công tác tuyên truyền BHXH tự nguyện đến với người dân, nhân viên Bưu điện tư vấn rất kỹ và rất sâu về chính sách đối với từng người dân cụ thể, từ điều kiện cụ thể của từng người dân để đưa ra tư vấn hợp lý. Với cùng sâu vùng xa, nhân viên Bưu điện cũng là người biết tiếng dân tộc thiểu số, để gần gũi bà con, thuận tiện cho công tác tuyên truyền. Thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục phối hợp vs BHXHVN, báo cáo với cấp uỷ, chính quyền địa phương, phối hợp xây dựng truyền thông ưu việt, bám sát địa bàn, phù hợp với nhu cầu, hoàn cảnh người dân gắn với việc chỉ đạo của cấp uỷ, chính quyền địa phương các cấp. Công tác truyền thông đối với BHXH tự nguyện cần thiết kế sâu rộng hơn, đi vào cuộc sống từng người dân, từng gia đình. BĐVN sẽ báo cáo, đề xuất với BHXHVN đổi mới hơn nữa các chương trình truyền thông, tạo hiệu ứng lan toả trong xã hội. Và trên hết là việc tổ chức thành công Hội nghị tuyên truyền chính sách BHXH tự nguyện trên địa bàn nhất thiết, làm cho người dân hiểu rõ về chính sách, vai trò, ý nghĩa của chính sách BHXH tự nguyện. Và khi người dân hiểu và ủng hộ thì việc tuyên truyền, phát triển người dân tham gia BHXH tự nguyện rất thuận lợi.
Những chế độ khi người dân tham gia BHXH tự nguyện là gì, thưa ông?
Ông Trần Hải Nam, Phó Vụ trưởng Vụ BHXH – Bộ Lao động, Thương Binh và Xã hội:
Phải khẳng định, bảo hiểm xã hội tự nguyện là một trong những chính sách BHXH của nhà nước, có tính ưu việt. So với bảo hiểm thương mại, mang lại quyền lợi, thụ hưởng cao hơn. Hiện tại với chính sách hiện hành thì người dân khi tham gia và đảm bảo điều kiện về thời gian đóng góp sẽ được hưởng hai chế độ là hưu trí và tử tuất, bao gồm: hưởng lương hưu hàng tháng trọn đời, được cấp thẻ BHYT miễn phí trong suốt quá trình hưởng lương hưu, mức lương hưu sẽ được điều chỉnh trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế để đảm bảo thu nhập của người nghỉ hưu; khi người đang tham gia BHXH hoặc đã nghỉ hưu mất thì thân nhân được hưởng chế độ tử tuất với trợ cấp tuất và trợ cấp mai táng…
Với quy định chính sách trên về cơ bản đảm bảo tương đồng với việc thực hiện chế độ hưu trí và tử tuất trong chính sách BHXH bắt buộc, người tham gia BHXH được đảm bảo mức hưởng dựa trên mức đóng góp và thời gian đóng góp (đóng nhiều hưởng nhiều), ngoài ra người thụ hưởng còn được hưởng lợi từ việc thiết kế chính sách hiện nay đang nghiêng về đối tượng thụ hưởng với mức hưởng đang được quy định cao hơn nhiều so với mức đóng góp.
Ngoài đa dạng phương thức và mức đóng, về cơ bản, BHXH tự nguyện hoàn toàn tương tự BHXH bắt buộc. Việt Nam được quốc tế đánh giá đang là quốc gia có tỷ lệ thụ hưởng cao so với khu vực. Tuy nhiên, xét về mức độ hấp dẫn thì như tôi đã nói ở trên, do việc chỉ quy định thực hiện với 2 chế độ hưu trí và tử tuất với thời gian đóng góp kéo dài dẫn tới việc người dân ngại chờ đợi, và không mặn mà tham gia BHXH tự nguyện.
Do đó, ngoài quyền lợi dài hạn, BHXH tự nguyện cần thiết phải có các chế độ ngắn hạn, có thể nhìn thấy trước mắt để thu hút người tham gia. Như đã nói, lý do ít người quan tâm đến BHXH tự nguyện có cả lý do khách quan và chủ quan. Có thể kể ra, công tác tuyên truyền chưa thực sự tạo niềm tin cho người dân; điều kiện, khả năng thu nhập còn thấp; điều kiện để người dân tiếp nhận chính sách chưa được đầy đủ. Tóm lại, chính sách ưu việt rồi nhưng phải gắn được với nhu cầu, mong đợi của người dân.
Ông Đinh Duy Hùng, Phó Trưởng Ban Quản lý Thu - Sổ - Thẻ, BHXH Việt Nam:
Những lao động ở khu vực phi chính thức có đặc điểm công việc không ổn định, mức thu nhập thấp. Khi thiết kế chính sách các cơ quan nhà nước đã tính đến đặc điểm này. Tính toán giữa tiền lương hưu và mức đóng đã được đưa vào quy định của luật. Mức đóng đã được tính toán để người lao động khu vực phi chính thức hoàn toàn có thể tham gia.
-Để được hưởng lương hưu, người lao động chỉ cần đóng BHXH đủ 20 năm và đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định.
+Nếu có thời gian đóng đứt quãng, không liên tục thì thời gian đã đóng BHXH được cộng dồn. +Mức thu nhập lựa chọn đóng thấp nhất là 700.000 đồng, cao nhất là 29.800.000 đồng.
- Có nhiều phương thức đóng để lựa chọn: hàng tháng, 3 tháng, 6 tháng, 12 tháng, một lần cho nhiều năm về sau (tối đa 5 năm), nếu đủ tuổi nghỉ hưu nhưng thời gian đóng còn thiếu không quá 10 năm thì được đóng một lần cho những năm còn thiếu để nghỉ hưu từ tháng sau tháng đóng đủ một lần cho những năm còn thiếu.
Như vậy, người lao động khu vực phi chính thức, hay lao động nông nghiệp, nông thôn rất thuận lợi trong việc lựa chọn thời gian đóng, phương thức đóng, lúc có tiền thì đóng, lúc không có tiền thì tạm dừng đóng, đến lúc có tiền thì đóng tiếp, miễn sao khi đủ tuổi nghỉ hưu và đóng đủ 20 năm BHXH thì sẽ được hưởng lương hưu. Ví dụ: với mức thu nhập khoảng 2 - 4 triệu đồng/tháng, người lao động có thể lựa chọn mức thu nhập đóng thấp nhất là 700.000 đồng (bằng mức chuẩn nghèo khu vực nông thôn).
Nếu người lao động không thuộc hộ nghèo hoặc cận nghèo, hàng tháng chỉ phải đóng với mức là 138.600 đồng (đã được Nhà nước hỗ trợ 15.400 đồng/tháng), như vậy 10 năm đầu chỉ phải đóng với số tiền là 16.632.000 đồng (được Nhà nước hỗ trợ tối đa 10 năm); sau đó đóng tiếp 10 năm nữa, mỗi tháng phải đóng 154.000 đồng/tháng (không được Nhà nước hỗ trợ), số tiền BHXH 10 năm tiếp theo phải đóng là 18.480.000 đồng. Như vậy, người lao động chỉ phải đóng tổng số tiền là 35.112.000 đồng cho 20 năm tham gia BHXH, đây cũng không phải số tiền lớn, tôi nghĩ nếu tính toán và cân nhắc giữa thu nhập và chi tiêu hợp lý, người lao động hoàn toàn có thể đóng được.
Ông Phạm Minh Huân, nguyên Thứ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội:
BHXH nói chung và BH tự nguyện nói riêng, Việt Nam nghiên cứu kinh nghiệm các nước nhưng rất khó áp dụng vào Việt Nam. Vì điều kiện kinh tế, xã hội, mặt bằng thu nhập, ý thức của người dân về vấn đề an sinh khác nhau. Nghiên cứu nhiều nhưng để tìm ra mô hình phù hợp với Việt Nam phải bỏ nhiều công sức điều chỉnh chính sách cho phù hợp.
Kinh nghiệm BH tự nguyện, chúng ta học nhiều mô hình của Trung Quốc. Tức là vai trò “bà đỡ” của nhà nước cho chính sách và hướng tới người dân. Nhưng mức hỗ trợ khiêm tốn. Mong muốn nhất của chính sách là khu vực chính thức phải tăng lên, kéo theo bảo hiểm bắt buộc tăng. Không có nước nào, tỷ lệ BHXH phủ 100%, nên cần bảo hiểm tự nguyện.
Khi nói tự nguyện, giữa tôi và anh, anh là nhà nước, cơ quan đưa ra chính sách phải cho tôi biết, khi tham gia, tôi được gì, rủi ro ra sao? Quy định đang dừng ở nguyên tắc nhưng người dân thì muốn rõ ràng.
Khi xây dựng chính sách, tôi xuống nghe người dân và người dân mong muốn cụ thể. Hệ thống bảo hiểm của chúng ta kiểu gì cũng phải thành tài khoản cá nhân. Người lao động đóng vào và phải biết rõ như thế nào? Khi đầu tư thì người dân phải biết. Bảo hiểm xã hội ưu việt hơn bảo hiểm thương mại nhưng bảo hiểm thương mại vẫn hút hơn. Chúng ta phải tiếp tục tuyên truyền về chính sách bảo hiểm tự nguyện. Tôi chưa yên tâm về chính sách bảo hiểm tự nguyện. Các chính sách, mức đóng, mức hưởng, chính sách hỗ trợ của nhà nước, kể cả bảo lãnh trong đầu tư vừa bảo toàn vốn, đồng tiền phải sinh lời nhiều hơn để hút người tham gia.
Là đơn vị trực tiếp tới gặp người dân, lắng nghe ý kiến người dân và BHXH tự nguyện, vậy theo ông/bà chúng ta cần thay đổi những gì để BHXH tự nguyện trở thành ưu tiên số 1 của những lao động khu vực phi chính thức trong tiết kiệm cho khi về già?
Ông Trần Chí Trung, Trưởng ban Dịch vụ Tài chính Bưu điện, Tổng Công ty Bưu Điện Việt Nam:
Chính sách BHXH tự nguyện là cái phao cứu sinh đối với những người lao động tự do, những lao động khu vực phi chính thức không tham gia BHXH bắt buộc khi về già. Tuy những năm gần đây công tác tuyên truyền, phát triển người tham gia BHXH tự nguyện đã đạt được những thành công nhất định, nhưng hiện nay mới có hơn 15 triệu người trong tổng số hơn 60 triệu người trong độ tuổi lao động tham gia BHXH, tức là đâu đó còn khoảng 45 triệu người trong độ tuổi lao động nhưng chưa tham gia BHXH.
Chúng ta muốn người dân tham gia BHXH tự nguyện thì ngoài công tác tuyên truyền, vận động trước tiên chính sách của chúng ta phải hoàn thiện hơn nữa.
- Đầu tiên theo tôi thì chúng ta nên xem xét đến điều kiện hưởng chế độ hưu trí theo hướng giảm dần số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng chế độ hưu trí từ 20 năm xuống 15 năm, hướng tới 10 năm với mức hưởng phù hợp nhằm tạo điều kiện cho người lao động cao tuổi, có số năm tham gia BHXH thấp được tiếp cận chính sách.
- Thứ 2 là nên bổ sung thêm quyền lợi cho người tham gia như: ốm đau, thai sản...trong quá trình đóng. - Thứ 3 là, Hiện nay tại các địa phương, đặc biệt là các tỉnh/tp lớn lực lượng lao động tự do, lao động phi chính thức có số lượng lớn, đây chính là lực lượng mà BHXH tự nguyện hướng đến. Cần cải tiến thủ tục đối với người đăng ký tham gia.
Ông Trần Chí Trung, Trưởng ban Dịch vụ Tài chính Bưu điện - Tổng Công ty Bưu điện Việt Nam:
Trong thời gian vừa qua, Việt Nam nói riêng và toàn thế giới nói chung đã chịu những ảnh hưởng hết sức nặng nề của dịch bệnh COVID-19. Dịch bệnh COVID-19 đã ảnh hưởng rất sâu rộng đến các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội. Và đối với công tác triển khai phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện các địa phương của Tổng công ty Bưu điện Việt Nam cũng không phải ngoại lệ. Hiện nay, kênh phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện chính của Bưu điện Việt Nam đó là phát triển đối tượng tham gia thông qua hình thức tổ chức Hội nghị tuyên truyền, phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện.
Tuy nhiên trước tình hình dịch bệnh COVID-19 diễn biến hết sức phức tạp, cũng như việc thực hiện nghiêm chỉnh về giãn cách xã hội theo Chỉ thị số 15 và Chỉ thị số 16 của Thủ tướng Chính phủ, công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện qua hình thức tổ chức Hội nghị bị gián đoạn. Do đó, chúng tôi đã đồng loạt triển khai các giải pháp kết nối online, hội nghị, tư vấn trực tuyến, tăng cường tuyên truyền qua các kênh mạng xã hội. Bước đầu, đem lại những kết quả đáng mừng.
Theo ông, vì sao với vai trò quan trọng và lợi ích như vậy, tới nay phát triển BHXH tự nguyện chưa đạt kỳ vọng?
Ông Đinh Duy Hùng, Phó Trưởng Ban Quản lý Thu - Sổ - Thẻ, BHXH Việt Nam:
Việc BHXH tự nguyện vẫn chưa đạt được như kỳ vọng là do: - Thu nhập của đa số người dân còn thấp, không ổn định; một bộ phận người dân thiếu quan tâm đến chính sách BHXH tự nguyện, chưa hiểu biết về chính sách BHXH tự nguyện; người nông dân, người lao động khu vực phi chính thức thường quan tâm đến lợi ích trước mắt, chưa hình thành văn hóa đóng góp, tích lũy khi trẻ để thụ hưởng lương hưu, BHYT khi về già, đặc biệt là khu vực các tỉnh, thành phố phía Nam.
- Chính sách hỗ trợ đóng cho người tham gia mới thực hiện từ ngày 01/01/2018, tuy nhiên mức hỗ trợ còn thấp (người thuộc hộ nghèo được hỗ trợ 30% tương ứng số tiền 46.200 đồng/tháng; hộ cận nghèo được hỗ trợ 25% tương ứng số tiền 38.500 đồng/tháng; đối tượng còn lại được hỗ trợ 10% tương ứng số tiền 15.400 đồng/tháng).
- Công tác tuyên truyền còn chưa thường xuyên, liên tục nên người dân chưa hiểu biết nhiều về chính sách BHXH tự nguyện.
Ông Đinh Duy Hùng, Phó Trưởng Ban Quản lý Thu - Sổ - Thẻ, BHXH Việt Nam:
-Về điều kiện được tham gia BHXH tự nguyện: Công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên và không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đều có thể tham gia BHXH tự nguyện. Thủ tục tham gia đơn giản thuận tiện người tham gia nếu đã có mã số BHXH chỉ cần kê khai mã số hoặc nếu chưa có mã số chỉ cần kê khai tờ khai tham gia, điều chỉnh thông tin BHXH, BHYT (theo mẫu TK1-TS) mà không cần phải cung cấp giấy tờ khác. Người tham gia liên hệ với Đại lý thu BHXH, BHYT (Bưu điện, UBND xã) hoặc cơ quan BHXH để được hướng dẫn kê khai, đăng ký đóng BHXH tự nguyện. Đóng tiền cho Đại lý thu hoặc cho cơ quan BHXH theo hương thức đăng ký hoặc qua ngân hàng, hoặc hệ thống tiện ích thông minh theo phương thức đóng đã đăng ký.
-Mức đóng, chính sách được hỗ trợ, quyền lợi được hưởng và cách thức tham gia: Mức đóng hằng tháng của người tham gia BHXH tự nguyện = 22% X mức thu nhập tháng do người tham gia BHXH tự nguyện lựa chọn (thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn hiện nay là 700.000 đồng, cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở hiện nay là 29.800.000 đồng).
Người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng lương hưu hàng tháng khi có đủ các điều kiện: + Nam đủ 60 tuổi, nữ đủ 55 tuổi; + Đủ 20 năm đóng BHXH trở lên.
-Về mức hưởng lương hưu: Từ ngày 01/01/2018, mức lương hưu hằng tháng của tham gia BHXH tự nguyện đủ điều kiện nêu trên được tính bằng 45% mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH và tương ứng với số năm đóng bảo hiểm xã hội như sau: Lao động nam nghỉ hưu vào năm 2018 là 16 năm, năm 2019 là 17 năm, năm 2020 là 18 năm, năm 2021 là 19 năm, từ năm 2022 trở đi là 20 năm; Lao động nữ nghỉ hưu từ năm 2018 trở đi là 15 năm. Sau đó cứ thêm mỗi năm được tính thêm 2%; mức tối đa bằng 75%.
Ông Trần Hải Nam, Phó Vụ trưởng Vụ BHXH – Bộ Lao động, Thương Binh và Xã hội:
Qua đánh giá tổng kết 10 năm triển khai thực hiện chính sách BHXH tự nguyện cho thấy, bên cạnh những kết quả đã đạt được thì việc triển khai chính sách BHXH tự nguyện vẫn còn những hạn chế, phản ánh ở số lượng người tham gia BHXH tự nguyện vẫn còn chiếm tỷ lệ rất thấp so với lực lượng lao động trong độ tuổi.
Một số nguyên nhân chính đó là: - Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện là những người lao động không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc. Do đó, đối tượng chính của BHXH tự nguyện là những người lao động thuộc khu vực phi chính thức, khu vực không có quan hệ lao động theo hợp đồng, lao động tự làm ở khu vực nông thôn,…
Với đặc điểm của nhóm đối tượng này là công việc và thu nhập không ổn định, mặt bằng bình quân thu nhập thấp,… từ đó dẫn tới những khó khăn trong tham gia đóng góp BHXH tự nguyện.
- Những khó khăn, hạn chế về tài chính cùng với mức độ quan tâm của người dân đối với chính sách vẫn còn chưa cao, từ đó cũng tạo những khó khăn trong công tác tuyên truyền, vận động.
- Sự quan tâm chỉ đạo, sự vào cuộc của các cấp ủy đảng, chính quyền, địa phương trong những năm đầu khi triển khai chính sách vẫn còn thiếu quyết liệt, chưa thực hiện việc giao chỉ tiêu phát triển đối tượng cụ thể, gắn với việc đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ chính trị của từng địa phương, cấp cơ sở,… từ đó con số phát triển đối tượng trong giai đoạn đầu là hết sức khiêm tốn.
Bên cạnh những hạn chế trong công tác tổ chức, triển khai thực hiện chính sách thì bản thân chính sách BHXH tự nguyện vẫn còn những nội dung cần tiếp tục hoàn thiện, như: - BHXH tự nguyện mới chỉ được thực hiện với 2 chế độ là hưu trí và tử tuất, đây là những chế độ dài hạn, đòi hỏi thời gian đóng góp tích lũy kéo dài (người tham gia cần phải đóng góp tối thiểu 20 năm và đợi đủ điều kiện về tuổi đời mới đủ điều kiện để hưởng lương hưu,…) từ đó dẫn tới những e ngại, khó khăn trong thuyết phục, vận động người dân tham gia.
- Mặc dù Nhà nước đã có chính sách hỗ trợ mức đóng cho những người tham gia BHXH tự nguyện bắt đầu thực hiện từ năm 2018, tuy nhiên mức hỗ trợ còn thấp, các nhóm đối tượng để được tiếp cận mức hỗ trợ cao hơn còn hẹp, từ đó chưa tạo động lực để người dân sẵn sàng tham gia. -…
Tại Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Khóa XII về cải cách chính sách BHXH đã đặt ra yêu cầu đối với việc hoàn thiện hệ thống chính sách pháp luật và đổi mới phương thức tổ chức thực hiện chính sách để khắc phục những hạn chế trên.
Ông Trần Hải Nam, Phó Vụ trưởng Vụ BHXH – Bộ Lao động, Thương Binh và Xã hội:
Chính sách BHXH tự nguyện được triển khai thực hiện trên cả nước từ ngày 01/01/2008 theo quy định của Luật BHXH 2006. Với sự ra đời của BHXH tự nguyện đã mở ra cơ hội cho mọi người lao động có thể tham gia và thụ hưởng từ chính sách bảo hiểm xã hội, được đảm bảo thu nhập và chăm sóc sức khỏe khi về già.
- BHXH tự nguyện cùng với hệ thống chính sách BHXH nói chung đóng vai trò là trụ cột quan trọng của hệ thống ASXH trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, góp phần quan trọng thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, bảo đảm ổn định chính trị - xã hội, đời sống nhân dân, phát triển bền vững đất nước.
- Với đặc điểm của nước ta là một quốc gia mà tỷ lệ lao động khu vực phi chính thức chiếm đa số, lao động chủ yếu tập trung ở khu vực nông nghiệp, nông thôn; do đó, việc phát triển mở rộng đối tượng tham gia BHXH tự nguyện sẽ góp phần vào mở rộng phạm vi bao phủ của hệ thống chính sách BHXH nói chung; từ đó mở rộng đối tượng được đảm bảo an sinh xã hội của đất nước.
- Thực hiện tốt chính sách, từng bước mở rộng vững chắc diện bao phủ BHXH tự nguyện, để cùng với BHXH bắt buộc, hướng tới mục tiêu bảo hiểm xã hội toàn dân theo đúng tinh thần của Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Khóa XII về cải cách chính sách BHXH.
- Thực hiện tốt chính sách BHXH tự nguyện nói riêng và chính sách BHXH nói chung sẽ đóng góp vào việc hiện thực hóa “quyền được bảo đảm an sinh xã hội” của công dân và “bình đẳng về cơ hội để công dân thụ hưởng phúc lợi xã hội, phát triển hệ thống an sinh xã hội…” quy định tại Điều 34 và Điều 59 của Hiến pháp năm 2013.
BHXH tự nguyện ra đời với kỳ vọng bao trùm chính sách an sinh xã hội cơ bản tới mọi người dân, đặc biệt với người lao động khu vực phi chính thức, khu vực nông nghiệp, nông thôn, vậy lợi ích người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng là gì?
Ông Đinh Duy Hùng, Phó Trưởng Ban Quản lý Thu - Sổ - Thẻ, BHXH Việt Nam:
Lợi ích của BHXH tự nguyện như sau:
Thứ nhất: Người lao động đang đóng BHXH tự nguyện, người lao động đang bảo lưu thời gian đóng BHXH, khi chết thì thân nhân được hưởng trợ cấp tuất một lần.
Thứ hai: Người tham gia BHXH được bảo lưu thời gian đã đóng trước đó, nghĩa là lúc có tiền thì đóng, không có tiền thì dừng đóng.
Thứ ba: Được Nhà nước hỗ trợ một phần mức đóng; quỹ BHXH được Nhà nước bảo hộ và có biện pháp bảo toàn tăng trưởng.
Thứ tư: Tiền đóng BHXH được điều chỉnh trên cơ sở chỉ số giá tiêu dùng của từng thời kỳ (trượt giá) khi hưởng chế độ BHXH.
Thứ năm: Đủ 60 tuổi đối với nam; 55 tuổi đối với nữ có từ đủ 20 năm đóng BHXH trở lên được hưởng lương hưu, được khám chữa bệnh theo chế độ BHYT, lương hưu được điều chỉnh theo chỉ số giá; người đang hưởng lương hưu khi chết (từ trần) thì thân nhân được hưởng tiền mai táng phí được hưởng tiền tuất một lần.
Thứ sáu: Người có thời gian đóng BHXH từ 60 tháng trở lên khi chết thì thân nhân được hưởng tiền mai táng phí (bằng 10 tháng lương cơ sở, hiện nay là 14.900.000 đồng).
Ông Phạm Minh Huân, nguyên Thứ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội:
Tôi thấy Báo Tiền Phong tổ chức toạ đàm ý nghĩa. Tôi hỏi vui, chính sách bảo hiểm xã hội nhiều nhưng kết quả như thế nào. Tôi nghe con số anh Hùng nói về tính theo % rất hay, nhưng tôi thấy chưa đáp ứng nhu cầu của người dân.
Về mặt chuyên gia, tôi thấy, ngay khi xây dựng Nghị quyết 20, đưa ra chỉ tiêu 29 triệu lao động có hệ thống an sinh bao phủ (trong đó 26 triệu lao động bảo hiểm bắt buộc và 3 triệu lao động bảo hiểm tự nguyện) là chủ trương về mặt chính trị tốt nhưng khả năng thực hiện còn nhiều điểm phải bàn.
Qua 10 năm thực hiện, tôi chưa rõ đánh giá kết quả thực hiện mục tiêu của Nghị quyết như thế nào. Các nguyên nhân khiến bảo hiểm xã hội tự nguyện chưa đạt kỳ vọng của người dân do 3 yếu tố. Thứ nhất, hệ thống quy định pháp luật đủ chưa, có sức hấp dẫn hay không. Thứ hai, các chính sách so với yêu cầu người dân chưa đáp ứng. Chúng ta đang làm theo cách tính xuôi theo chính sách từ trên xuống nhưng cái này phải do người dân nói, người dân đề xuất. Bên cạnh chúng ta, bảo hiểm thương mại len lỏi phát triển tốt. Trong quá trình thực hiện, khâu tuyên truyền của chúng ta chưa đạt yêu cầu. Thứ 3 là ý thức người dân. Một số người dân dù đã có ý thức tham gia bảo hiểm tự nguyện nhưng ảnh hưởng của thu nhập chưa đủ để tích cóp cho cuộc sống sau này.
Ba yếu tố này là một phần nguyên nhân khiến kết quả của chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện chưa đạt yêu cầu. Gay gắt hơn, Đảng ra nghị quyết thì phải kiểm điểm trách nhiệm xã hội. Nếu cứ thế này thì rất khó đạt kỳ vọng của người dân. Từ Nghị quyết phải cụ thể hoá thành chính sách thực hiện. Dù mục tiêu đặt ra, giảm tỷ lệ lao động phi chính thức nhưng trên thực tế, khu vực phi chính thức không giảm mà còn tăng. Do đặc thù của thị trường lao động như thế nên phải đưa ra hình thức bảo hiểm xã hội tự nguyện cho phù hợp. Tất cả hiện nay đều phải bắt buộc, có ý thức khi có việc làm tích luỹ để có cuộc sống tốt hơn.
Xin ông cho biết một số kết quả nổi bật về phát triển BHXH tự nguyện thời gian qua? Dịch COVID-19 bùng phát đã ảnh hưởng ra sao tới phát triển BHXH tự nguyện năm 2020 thưa ông?
Ông Đinh Duy Hùng, Phó Trưởng Ban Quản lý Thu - Sổ - Thẻ, BHXH Việt Nam:
Trong thời gian qua, BHXH tự nguyện đã có những bước phát triển nổi bật như tăng số lượng người tham gia. Năm 2008 có 6.110 người tham gia, đến tháng 9/2020 tăng lên 844.700 người tham gia. Từ năm 2019 đến nay, bằng những giải pháp đột phá trong tổ chức thực hiện đã đạt được kết quả số người tham gia BHXH tự nguyện tăng vượt trội, tính đến hết tháng 9/2020 tổng số người tham gia BHXH tự nguyện là 844,7 nghìn người tăng 58,6 nghìn người so với tháng 8/2020, tăng 381,6 nghìn người so với cùng kỳ năm 2019, tăng 270,8 nghìn người so với cuối năm 2019. Vượt chỉ tiêu tại Nghị quyết số 28-NQ/TW của Ban chấp hành trung ương Đảng cộng sản Việt Nam (đến năm 2021 đạt 1% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH tự nguyện).
Những lý do chính đã thúc đẩy thành công đối tượng tham gia BHXH tự nguyện là do các văn bản chỉ đạo của Nhà nước, Chính phủ và Bộ ngành, BHXH Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo và làm tốt công tác triển khai thực hiện.
Dịch COVID-19 bùng phát từ đầu năm 2020 đã ảnh hưởng nhiều tới đời sống kinh tế - xã hội: - Ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh: HĐSXKD gặp khó khăn, doanh nghiệp thu hẹp sản xuất, giảm lao động, chấm dứt HĐLĐ cho nghỉ không lương, doanh nghiệp ngừng hoạt động, giải thể, người lao động bị mất việc làm, thu nhập giảm sút.
Giãn cách xã hội: + Về người dân: Người dân lo lắng về việc làm, thu nhập, phòng chống dịch...thu nhập giảm sút làm người dân dừng đóng BHXH tự nguyện và số người đăng ký hưởng BHXH 1 lần tăng lên.
Về phía cơ quan BHXH: Công tác tuyên truyền chính sách BHXH tự nguyện trực tiếp và tuyên truyền thông qua hội nghị bị hạn chế do phải thực hiện giãn cách xã hội cơ quan BHXH không tổ chức được hội nghị để tuyên tuyền vận động đối tượng tham gia BHXH tự nguyện do phải thực hiện Chỉ thị số 16/CT-TTg về các biện pháp cấp bách phòng, chống dịch COVID-19.
Trước những ảnh hưởng đó, BHXH Việt Nam đã có những ứng phó kịp thời: -Tích cực tăng cường công tác truyền thông: Ngay sau khi hết giãn cách xã hội, BHXH Việt Nam đã đôn đốc BHXH địa phương, Đại lý thu tăng cường truyên truyền, truyền thông bằng nhiều hình thức đa dạng, phong phú, tập trung cao độ tuyên truyền trực tiếp và hội nghị khách hàng +Tuyên truyền qua mạng: + Tổ chức hội nghị tuyên truyền
- Ứng dụng công nghệ thông tin, cải cách thủ tục hành chính BHXH Việt Nam đã tăng cường phối hợp với các cơ quan liên quan; nỗ lực thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ như: tích cực tham gia đề xuất hoàn thiện chính sách cho phù hợp với tình hình thực tiễn; tìm kiếm các giải pháp, đổi mới phương thức quản lý; thực hiện cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin tạo thuận lợi cho người tham gia, thụ hưởng trong dịch bệnh…
-Tổ chức lễ ra quân Ngày 23/5, đã phối hợp với Tổng Công ty Bưu điện Việt Nam tổ chức Lễ ra quân trực tuyến toàn quốc hưởng ứng “Tháng vận động triển khai BHXH toàn dân - Tuyên truyền, vận động người dân tham gia BHXH tự nguyện”.
Chương trình được thực hiện trực tuyến với các điểm cầu ở Trung ương và 63 điểm cầu các tỉnh, thành phố, vừa bảo đảm giãn cách xã hội mà vẫn thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân các địa phương. Kết quả, chỉ tính riêng ngày ra quân, toàn quốc đã trực tiếp vận động được 27.478 người tham gia BHXH tự nguyện. Trong đó, có 17 tỉnh phát triển được trên 500 người tham gia.
Bên cạnh đó, có 18 tỉnh, thành phố ra quân tiếp trong ngày 24/5 và phát triển thêm được 2.539 người tham gia BHXH tự nguyện. Tổng cả đợt ra quân, toàn quốc đã phát triển được thêm 30.017 người tham gia BHXH tự nguyện. Kết quả này cho thấy, những phương thức mới, ứng dụng công nghệ thông tin dễ dàng được người dân đón nhận, tạo được sự cộng hưởng, tác động mạnh mẽ hơn trong cộng đồng. Đây là động lực để BHXH Việt Nam tiếp tục đổi mới công tác truyền thông về BHXH, triển khai nhiều hơn nữa các hình thức truyền thông trực tuyến, theo chiến dịch thời gian tới. Tính đến tháng 9/2020, số đối tượng tham gia BHXH tự nguyện đạt 844,7 nghìn người đã hoàn thành mục tiêu theo lộ trình mà Nghị quyết số 28-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương đề ra là đến năm 2021 có khoảng 1% lực lượng lao động
Hiện Bưu điện VN đang là đại lý lớn nhất của BHXH Việt Nam và là lực lượng quan trọng trong tuyên truyền và phát triển BHXH tự nguyện, vậy những năm qua cơ quan bưu điện đã có các hoạt động gì để đưa BHXH tự nguyện tới thật nhiều người dân biết và tham gia?
Ông Trần Chí Trung, Trưởng ban Dịch vụ Tài chính Bưu điện - Tổng Công ty Bưu điện Việt Nam:
Để đạt được kết quả ấn tượng trong triển khai phát triển người tham gia BHXH tự nguyện trong thời gian qua, yếu tố đầu tiên, Bưu điện Việt Nam luôn xác định đây là nhiệm vụ chính trị quan trọng, hàng đầu trong việc thực hiện chủ trương, chính sách an sinh của Đảng và nhà nước ta. Cùng với đó, luôn bám sát định hướng, chỉ đạo của Đảng và nhà nước, của BHXH Việt Nam, tiên phong trong việc phát triển người tham gia BHXH tự nguyện.
Cụ thể, trong 2 năm vừa qua, Bưu điện Việt Nam đã tổ chức hơn 47.000 hội nghị, tuyên truyền chính sách BHXH tới hơn 2,3 triệu người; vận động, phát triển 711.408 người tham gia BHXHTN mới. BHXH Việt Nam Bưu điện Việt Nam đã chủ động phối hợp các các cấp ủy, chính quyền, địa phương quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, thành lập, kiện toàn Ban chỉ đạo các cấp về phát triển người tham gia BHXH tự nguyện.
Bưu điện Việt Nam luôn chú trọng, tăng cường các giải pháp trong công tác tuyên truyền bằng nhiều hình thức đa dạng, phong phú như: Thông qua các phương tiện thông tin đại chúng; trực tiếp tư vấn qua các hội nghị; tư vấn trực tiếp tại nhà và đặc biệt tuyên truyền qua mạng xã hội: zalo, facebook, fanpage...
Hàng tháng, bên cạnh giải pháp tuyên truyền ưu việt, hiểu quả, Bưu điện Việt Nam còn chủ động tổ chức các đợt ra quân trên phạm vi toàn quốc, rà soát từng địa bàn, đến từng địa chỉ để tuyên truyền trực tiếp. Trong năm 2020, Bưu điện Việt Nam phối hợp với BHXH Việt Nam ký kết kế hoạch liên tịch triển khai 2 đợt ra quân toàn quốc trong tháng 5 và tháng 7/2020, đạt kết quả cao.
Chính sách BHXH tự nguyện được xây dựng để người lao động khu vực phi chính thức tham gia tiết kiệm tài chính khi còn sức khoẻ nhằm tự lo cho mình có lương hưu khi về già, đảm bảo mỗi người chủ động về tài chính trong cuộc sống, không phải trông cậy vào nguồn tài chính hỗ trợ từ con cháu. Cùng với đó, để đạt được mục tiêu BHXH toàn dân thì không thể bỏ qua vai trò của BHXH tự nguyện.
Tại Nghị quyết số 28 năm 2018 của Ban chấp hành Trung ương về cải cách chính sách BHXH cũng xác định, BHXH cơ bản gồm bảo BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. Trong đó, BHXH tự nguyện (với các chế độ hưu trí, tử tuất hiện nay, từng bước mở rộng sang các chế độ khác) dựa trên đóng góp của người lao động không có quan hệ lao động; có sự hỗ trợ phù hợp từ ngân sách nhà nước cho nông dân, người nghèo, người có thu nhập thấp, lao động khu vực phi chính thức để mở rộng diện bao phủ BHXH; nâng cao ý thức, trách nhiệm của người lao động đối với việc tự bảo đảm an sinh cho bản thân.
Sau 12 năm triển khai, số người tham gia BHXH tự nguyện vẫn còn rất khiêm tốn và chưa đạt kỳ vọng đề ra. Sau khi Nghị quyết 28 được ban hành, nhiều giải pháp quan trọng đã được ban hành, cùng nỗ lực tuyên truyền, vận động của BHXH Việt Nam, tỷ lệ người tham gia BHXH tự nguyện riêng năm 2019 đã bằng 10 năm trước đó cộng lại.
Kết quả đó cho thấy nhu cầu tham gia BHXH tự nguyện của người dân là rất lớn, dư địa còn rất nhiều và nhận thức về của nhiều người về cách thức tiết kiệm lo cho tương lai khi về già đã thay đổi.
Để hiểu hơn về loại hình BHXH tự nguyện, cũng như đề xuất, gợi ý các giải pháp phát triển loại hình BHXH này thời gian tới, Báo Tiền Phong phối hợp cùng BHXH Việt Nam tổ chức buổi Toạ đàm trực tuyến với chủ đề: “Để Bảo hiểm Xã hội Tự nguyện thêm sức hút”.
Toạ đàm bắt đầu từ 10h00 ngày 13/11/2020, với các khách mời gồm:
- Ông Phạm Minh Huân, nguyên Thứ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội.
- Ông Trần Hải Nam, Phó Vụ trưởng Vụ Bảo hiểm Xã hội, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội.
- Ông Đinh Duy Hùng, Phó Trưởng Ban Quản lý Thu - Sổ - Thẻ, BHXH Việt Nam.
- Ông Trần Chí Trung, Trưởng ban Dịch vụ Tài chính Bưu điện, Tổng Công ty Bưu Điện Việt Nam.
Nội dung buổi toạ đàm được tường thuật trực tiếp trên báo Tiền Phong điện tử, tại địa chỉ: https://www.tienphong.vn