Dường như con người luôn thần tượng gương mặt thánh thiện của trẻ thơ-một biểu tượng thiên thần. Ngay trong bài học vỡ lòng của Nho giáo “Nhân chi sơ tính bản thiện”, con người sinh ra vốn tính thiện, chỉ do môi trường sống, hoàn cảnh có thể khiến tính thiện dần mất đi.
Từ xưa (và cả nay), nhiều gia đình dạy con tích thiện bằng cách trực quan: Dùng hai lọ thủy tinh để bỏ hạt đậu đen và trắng. Mỗi hạt đậu đen là một điều xấu và ngược lại. Từ đó, mỗi cá nhân phải cố gắng để lọ đậu trắng nhiều hơn, lọ đậu đen ngày càng vơi đi.
Dù biết, thế giới nội tâm con người là cả vũ trụ đầy phức tạp, nhưng mỗi khi nghe thêm một tội ác diễn ra đâu đây, cũng không khỏi giật mình. Như vụ dượng (là bí thư đảng ủy một xã ở Lâm Đồng) giết cháu, đốt xác, dựng hiện trường giả nhằm trục lợi bảo hiểm hoặc trốn nợ, giống như một kịch bản phim man rợ.
Chưa kể tới những tình tiết như đào mộ, định lấy một xác người khác thế thân mình… Những cái ác kiểu này chỉ có thể lý giải bằng sự cùng quẫn đến mất lý trí. Và để răn đe, chính con người đã nghĩ ra thiên đường và địa ngục.
Thế nhưng, không phải lúc nào “địa ngục” cũng làm con người sợ hãi để rồi tự dừng hành vi ác. Trong nhiều ngôi chùa, Ông Ác mặt đỏ lựng đứng một bên, bên kia Ông Thiện hiền hậu như nhắc nhở hãy rũ bỏ cái ác để sống có ích; tích đức để đời sau tỏa sáng.
Cái ác trong cuộc sống thực ra rất khó nhận diện, không phải lúc nào cũng rõ trắng và đen. Có nhiều sát thủ thậm chí mang gương mặt thơ ngây, nhưng hành vi dã man và hậu quả khôn lường. Cái ác cũng không chỉ thể hiện cụ thể bằng hành vi ác, có khi ban đầu bằng một hành động đội lốt thiện.
Có nhiều cái ác lại nhân danh công lý, lẽ phải, như những vụ thảm sát trong chiến tranh của Khơ me đỏ từng gây ra trong quá khứ. Loài người đã thể hiện khát khao qua biểu tượng nữ thần công lý “mù lòa” (bịt mắt để độc lập) với thanh kiếm quyền uy cưỡng chế và chiếc cân phân định thiện, ác. Tuy vậy, lịch sử cũng cho thấy, có những bộ tộc muốn tạo ra những chân lý riêng với đầy sân, si bé mọn. Và lúc này, chỉ thấy những con người mù lòa lý trí, lẫn cảm xúc.
Có thể sau này, hành vi của hung thủ vụ đốt xác cháu trong xe ô tô sẽ được làm sáng tỏ với nhiều tình tiết ly kỳ rùng rợn hơn, nhưng từ cú sốc này, mỗi người đọc tin hiểu rõ hơn: Tội ác dù che đậy bằng hình thức nào cũng sẽ bị bóc trần. Người ta sẽ học được điều thiện từ cái giá phải trả của hành vi ác. Nhiều khi “diệt ác” cũng là “khuyến thiện”.
Trong một cái ác cụ thể như vụ án vừa xảy ra ở Đắk Nông, những người nhà của nạn nhân và hung thủ sẽ phải vượt qua những chuỗi ngày khó khăn sắp tới. Cơ quan chức năng sẽ lần tìm ra nguyên nhân nào dẫn tới sự cùng quẫn dã man đó (sự tha hóa nào). Bài học chỉ dẫn đi lên thiên đường hay xuống địa ngục dù thuộc lòng, nhưng không phải ai dễ thực hiện.