Theo một nghiên cứu của Liên Hiệp Quốc (UN Tourism), kinh tế đêm có thể đóng góp đến 50-70% tổng doanh thu du lịch ở những thành phố phát triển dịch vụ đô thị.
Chuyên gia kinh tế đô thị Đỗ Tuấn Minh phân tích: Năm 2024, khu vực dịch vụ đóng góp khoảng 65,6 % GRDP (tổng sản phẩm trên địa bàn) của Hà Nội, trong đó ngành lưu trú và ăn uống chiếm tỷ trọng đáng kể. Doanh thu dịch vụ tiêu dùng xã hội đạt khoảng 881.000 tỷ đồng, tăng 10,5 % so với năm trước.
Sự tăng trưởng mạnh mẽ của ngành du lịch và dịch vụ cho thấy rõ khả năng khai thác lớn của kinh tế đêm. Nếu kinh tế đêm chiếm khoảng 15-25 % tổng ngành dịch vụ, thì Hà Nội đã thu về nguồn doanh thu không nhỏ, nhưng dư địa vẫn còn rất lớn để phát triển.
Trong bối cảnh chính quyền Hà Nội cam kết tăng trưởng GRDP 8-8,5 %/năm, phố đi bộ nếu được phát triển bài bản sẽ trở thành “mỏ vàng” cho du lịch, đặc biệt là du lịch xuyên đêm.
PGS.TS Phạm Trung Lương, Nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch (nay là Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam) cho rằng, kinh tế đêm là bộ phận không thể tách rời của nền kinh tế đô thị. Ông nhấn mạnh, các thành phố như Hà Nội cần hoàn thiện chính sách để phát triển thị trường du lịch đêm một cách bền vững và hiệu quả.
“Nếu để du khách chơi đến sáng mà không có nơi tiêu tiền, không có sản phẩm đặc sắc để trải nghiệm thì mở cả ngày chỉ phản tác dụng. Các tour đêm, biểu diễn nghệ thuật, phố đi bộ… là sản phẩm chủ lực giúp kéo dài trải nghiệm và tăng chi tiêu. Cần quy hoạch rõ và có sản phẩm đặc thù để du lịch đêm thực sự trở thành động lực tăng trưởng”, PGS.TS Phạm Trung Lương nêu.
Theo ông, chi tiêu trung bình của khách du lịch ban đêm tại Hà Nội hiện mới đạt 5,5 USD/người, thấp hơn rất nhiều so với Thái Lan (30,8 USD) hay Singapore (100 USD). Điều này cho thấy Hà Nội chưa tận dụng hết tiềm năng kinh tế đêm.
Dù tọa lạc tại khu vực ngoại thành, nơi có mật độ dân cư thấp hơn hẳn trung tâm thành phố, nhưng phố đi bộ Thành cổ Sơn Tây (Sơn Tây, Hà Nội) vẫn hút khách nhờ sự kết hợp hài hòa giữa giá trị lịch sử - văn hóa, các hoạt động cộng đồng và chương trình nghệ thuật. Sau hơn 3 năm hoạt động, phố đi bộ Thành cổ Sơn Tây đã đón hơn 1,3 triệu lượt khách.
Độc đáo hơn, bên trong thành cổ còn có khu vực trưng bày 2 máy bay tiêm kích MiG-21 từ Trung đoàn Sao Đỏ và 1 máy bay Mi-8 từ Trung đoàn 916 -những kỷ vật lưu lại sau cuộc kháng chiến chống Mỹ. Nhưng “linh hồn” của phố đi bộ Thành cổ Sơn Tây là khu vực sân khấu chính, nơi tổ chức những chương trình văn hóa - nghệ thuật hoành tráng, có sự tham gia của nhiều nghệ sĩ nổi tiếng như Xuân Bắc, Tự Long, Trọng Tấn, Tùng Dương, Hà Anh Tuấn, Phương Linh, Tuấn Hưng…
Ông đề xuất Hà Nội cần hình thành các không gian dịch vụ chuyên biệt cho du lịch cao cấp, kết nối với trục sông Hồng để phát triển những sản phẩm về đêm gắn với cảnh quan, đồng thời kêu gọi đầu tư vào các khu tiềm năng như Sóc Sơn hay Ba Vì để xây dựng dịch vụ nghỉ dưỡng chất lượng cao cho giới tinh hoa. Bên cạnh đó, phải đẩy mạnh mô hình du lịch thông minh, kết hợp công nghệ với trải nghiệm văn hóa, tạo động lực tăng trưởng bền vững.
Theo GS.TS Hoàng Văn Cường, nếu đi theo hướng này, kinh tế đêm sẽ không chỉ là sản phẩm bổ trợ cho du lịch mà còn là động lực trực tiếp để Hà Nội tăng tốc, tạo ra giá trị hàng tỷ USD trong giai đoạn tới.
Theo TS. KTS Ngô Trung Hải, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam, Tổng Thư ký Hiệp hội các đô thị Việt Nam, việc tổ chức không gian đi bộ rất được chú trọng và ưu tiên tại nhiều quốc gia lớn trên thế giới như Pháp, Hà Lan, Tây Ban Nha, Trung Quốc, Nhật Bản… Trong đó, các yếu tố hỗ trợ từ không gian xung quanh như hệ thống giao thông công cộng, khu vực đỗ xe, các điểm tham quan du lịch, nhà hàng, khu mua sắm… rất được chú trọng.
Chẳng hạn như tại Pháp, tuyến đi bộ tại Paris (thuộc khu La Defense và khu Trung tâm) có mạng lưới vỉa hè rộng rãi, hệ thống tàu điện ngầm và xe bus dày đặc giúp cho người dân và du khách có thể tiếp cận dễ dàng các công trình nổi tiếng thế giới như bảo tàng Louvre, đại lộ Chams-Élysées, Khải Hoàn Môn, Grande Arche…
Tại Hà Lan, phố đi bộ tại Dam Square - Quảng trường chính của Thủ đô Amsterdam có thể kết nối thuận lợi tới các quán ăn, nhà hàng và cửa hàng mua sắm từ cao cấp đến phổ thông. Mạng lưới xe điện ở Amsterdam rất phát triển, có mạng lưới rộng khắp thành phố. Xe buýt ở Amsterdam có thể đi đến nhiều khu vực nhỏ hơn mà xe điện không thể tiếp cận. Không chỉ vậy, Amsterdam nổi tiếng là thành phố thân thiện với xe đạp. Các tuyến phố đi bộ thường được kết nối với các bãi đỗ xe đạp, có làn đường riêng cho xe đạp, giúp du khách và cư dân dễ dàng di chuyển giữa các điểm đến mà không bị ùn tắc nghẽn giao thông.
Ở Melbourne (Úc), việc di chuyển từ các tuyến phố đi bộ như Swanston Street đến những trung tâm thương mại, nhà hàng, quán ăn… rất thuận tiện bởi hệ thống đường sắt đô thị trên cao và đường sắt nhẹ (LRT). So với xe buýt, xe khách, loại hình này chở được nhiều khách, có độ an toàn và thân thiện môi trường hơn.
Ở châu Á, Nhật Bản là ví dụ điển hình cho việc kết nối hiệu quả các tuyến phố đi bộ với hệ thống giao thông công cộng. Thủ đô Tokyo đã xây dựng mô hình ToD (Transit Oriented Development - phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng) rất hiệu quả, kết nối các ga/bến đỗ với các trung tâm mua sắm, phố đi bộ, khu đô thị, văn phòng và các dịch vụ tiện ích khác, tất cả đều có khoảng cách tiếp cận khoảng dưới 500m.
Không chỉ vậy, theo ông Ngô Trung Hải, không gian bên trong các phố đi bộ cũng được nhiều nước tổ chức thành một quần thể đa chức năng, đáp ứng nhu cầu của nhiều thành phần du khách. Phố đi bộ La Rambla (Barcelona, Tây Ban Nha) không chỉ có nhiều cửa hàng, quán cà phê, nhà hàng, rạp chiếu phim, quán bar… mà còn có không gian trưng bày các tác phẩm nghệ thuật đường phố như tượng sáp, thu hút nhiều sự chú ý của du khách. Ngoài ra, ở đây còn có bể nuôi động vật biển lớn nhất Châu Âu nằm gần Quảng trường Tượng đài Christopher Columbus - người tìm ra Châu Mỹ.
Cạnh La Rambla là khu phố cổ có tên là Barri Gottic với những con đường lát đá có niên đại 2.000 năm, cùng nhà hát nổi tiếng Palau de la Musica Catalana và một ngôi giáo đường đã có từ rất lâu đời. Sự kết hợp hoàn hảo giữa bề dày lịch sử - văn hóa, phát triển kinh tế - thương mại và không gian nghệ thuật đường phố đã tạo nên một La Rambla được du khách trên toàn thế giới biết đến.
Nếu xét về ẩm thực, không thể bỏ qua những tuyến phố đi bộ ở Bắc Kinh hoặc Thượng Hải (Trung Quốc). Ngoài các hàng quán lớn ở trung tâm tuyến phố, phía trong các ngõ nhỏ cũng có rất nhiều quán ăn với thực đơn đa dạng như các loại mì, thịt, hải sản xiên nướng, xiên hoa quả tẩm đường, vịt quay Bắc Kinh... Hệ thống hàng quán này vừa làm phong phú thêm trải nghiệm của du khách, vừa giữ chân du khách lâu hơn tại phố đi bộ.
Theo nhà văn, nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Trương Quý, tại Đông Nam Á, Thái Lan là một trong những nước phát triển các tuyến phố đi bộ hiệu quả nhất, điển hình như phố đi bộ Khao San ở thủ đô Bangkok. Không chỉ đầy ắp các quán ăn, quán bar, nhà hàng, khách sạn, chợ đêm để phát triển kinh tế, phố đi bộ Khao San còn là trung tâm văn hóa - giải trí với nhiều hoạt động đặc sắc như biểu diễn âm nhạc, múa truyền thống, nghệ thuật đường phố…
“Tại Khao San thường xuyên có các buổi biểu diễn nhạc sống của nhiều ban nhạc đường phố hay những tiết mục múa truyền thống Thái Lan. Các khu chợ đêm sầm uất cũng thu hút rất nhiều người dân địa phương và du khách bởi các mặt hàng đồ lưu niệm, thời trang và ẩm thực đường phố phong phú, đa dạng nhưng có mức giá phải chăng”, nhà văn Nguyễn Trương Quý cho biết.
Theo ông Ngô Trung Hải, công tác quản lý và các chính sách ưu đãi cũng góp phần không nhỏ vào thành công của phố đi bộ. Ví dụ, tại Paris, các phố đi bộ đều có quy định sử dụng vỉa hè, được kiểm soát chặt chẽ căn cứ vào đặc điểm và kích thước vỉa hè trên từng tuyến phố. Các cửa hàng kinh doanh trên phố đi bộ đều phải đóng thuế. Việc cấp giấy phép kinh doanh cũng được làm nghiêm ngặt để tránh tình trạng quá tải cửa hàng, dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh.
Tại Melbourne, chính quyền đã có bước đi táo bạo khi chuyển đổi từ mô hình CBD (khu thương mại, văn phòng tập trung) sang mô hình CAD (khu trung tâm hoạt động cộng đồng) nhằm tăng sức hấp dẫn cho các tuyến phố đi bộ. Melbourne còn ban hành các chính sách hỗ trợ linh hoạt, chẳng hạn như cho phép cải tạo văn phòng thành các căn shophouse. Vào ban đêm, chính quyền hỗ trợ chi phí chiếu sáng cho các cửa hàng, nhằm tạo không gian sáng sủa và an toàn cho du khách. Bên cạnh đó, nhiều tiện ích đường phố như ghế ngồi, cây xanh và nước sạch cũng được bố trí, giúp tạo nên không gian công cộng thoải mái và thân thiện.
“Công tác quản lý và các chính sách hỗ trợ không chỉ đảm bảo sự cân đối giữa các hoạt động kinh tế, mà còn nâng cao chất lượng không gian công cộng, tạo sự hài hòa giữa văn hóa, giải trí và tiện ích cho cư dân cũng như du khách,” ông Hải chia sẻ.
