Cận cảnh những ngôi nhà cổ trăm tuổi giữa lòng TPHCM

Duy Anh

25/08/2025 06:20

TPO - Giữa lòng TPHCM vẫn còn đó những ngôi nhà cổ hàng trăm tuổi giữ được lối kiến trúc cổ xưa, không gian tĩnh lặng và tư liệu quý báu.

Ông nổi danh nhờ tính cách giang hồ trượng nghĩa, thường cướp của nhà giàu chia cho người nghèo.

Trên đường Bến Vân Đồn (phường Vĩnh Hội, TPHCM) có ngôi nhà cổ 2 tầng, từng là trụ sở chính của hãng nước mắm Liên Thành, một trong những thương hiệu lớn nhất Sài Gòn xưa. Ngôi nhà này không chỉ có giá trị kiến trúc mà còn gắn liền với phong trào yêu nước đầu thế kỷ 20.

Hãng nước mắm này ra đời trong bối cảnh phong trào Duy Tân lan rộng tại Trung kỳ. Ban đầu, khu đất này được dùng làm kho, có cất thêm nhà vựa được 40 thùng nước mắm. Đến năm 1922, do chi phí thuê mặt bằng tại Chợ Lớn quá cao, hãng đã quyết định dời về trụ sở có lầu khang trang và đưa vào sử dụng cho đến ngày nay.

Nhà được xây theo lối kiến trúc Pháp đặc trưng cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20. Dù ngôi nhà đã được cải tạo, thay thế nhiều hạng mục và phủ lớp sơn mới nhưng vẫn giữ được nét kiến trúc cổ kính của Sài Gòn xưa.

Ngôi nhà cổ này là một trong những công trình còn lưu giữ gần như nguyên vẹn lối kiến trúc kiểu Sài Gòn xưa. Dù qua trăm năm nhưng nhà vẫn mang đậm dấu ấn phong cách tân cổ điển Pháp với bố cục cân đối.

Tượng voi trắng gắn liền với ngôi nhà cổ khi được mua. Đây cũng là biểu tượng của hãng nước mắm thời đó.

Nằm sâu trong hẻm trên đường Trần Văn Hoàng, phường Tân Hòa là căn nhà của Tư Mắt - giang hồ nổi tiếng Sài Gòn những năm cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20. Ngôi nhà hiện nay còn khá nguyên vẹn, xung quanh bị "bao vây" bởi dây điện, bạt, hàng quán và nhà dân. Theo các tài liệu lịch sử, Tư Mắt tên thật là Nguyễn Văn Trước (1885 - 1929), xuất thân là chủ tiệm tóc.

Căn nhà của đại ca giang hồ Tư Mắt xây năm 1925 bằng bêtông cốt thép, diện tích khoảng 200 m2, kiến trúc theo kiểu tân cổ điển, giao thoa giữa 2 trường phái Đông – Tây. Mặt tiền đối xứng, mái tam giác trang trí phù điêu cùng hệ thống cột tròn và vòm cuốn kiểu phương Tây. Trên tường là nhiều phù điêu và tượng rồng, cuốn thư, hoa lá, dây leo cách điệu mang nét văn hóa Á Đông.

Phía tầng thượng được xây dựng sân chầu để thực hiện các lễ nghi của đạo Cao Đài. Nơi đây chỉ có lối lên duy nhất là cầu thang nằm ở hành lang phía sau ngôi nhà.

Tại xã An Phú Tây, Huyện Bình Chánh cũ, một ngôi nhà cổ 125 năm tuổi vẫn sừng sững giữa không gian xanh mát của vườn cây trái, kiến trúc mang đậm dấu ấn Nam bộ xưa. Ngôi nhà được tri huyện Gò Đen Phạm Văn Huynh (Huyện Huynh) mua lại từ một người giàu có và tiếp tục xây dựng, hoàn thiện vào năm 1900.

Ông Huỳnh Kim Phú, cháu đời thứ 4 của Huyện Huynh, hiện là người trông coi ngôi từ đường. Không chỉ là dấu ấn của một gia tộc giàu có, ngôi nhà cổ còn là cơ sở cách mạng quan trọng thời kỳ kháng chiến. Chính nhờ công lao che giấu cán bộ Việt Minh năm xưa, bà Lê Thị Hạnh (mẹ ông Phú) đã được Nhà nước phong tặng Huân chương kháng chiến hạng nhất.

Đến năm 2014, ngôi nhà chính thức được xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố, khẳng định giá trị lịch sử to lớn.

Dù đã trải qua 4 lần trùng tu (vào các năm 1923, 1996, 2004, 2006) và vẫn giữ được nguyên bản kiến trúc, ngôi nhà đang đứng trước thách thức của thời gian.

Đi sâu vào con hẻm trên đường Gò Cẩm Đệm (phường Bảy Hiền, TPHCM) có một ngôi nhà cổ hết sức đặc biệt đã 115 tuổi với mái ngói âm dương, tường gạch đúc mang phong cách xưa

Dù trải qua trăm năm nhưng kết cấu ngôi nhà vẫn với mái ngói âm dương, hệ kèo gỗ. Cột chính trong nhà là loại gỗ căm xe cùng tường xây bằng gạch đúc hoàn toàn.

Người đang giữ gìn, phát huy giá trị truyền thống trăm năm qua của ngôi nhà cổ này là ông Trần Thanh Nghị (51 tuổi), hậu duệ đời thứ 5 của gia tộc. Ông Nghị cho biết trong trí nhớ của mình, ông chỉ biết xuất thân của bà sơ (bà Nguyễn Thị Hạnh), là người gốc Gia Định, sống khu phía tây nam (thuộc Quận 8 cũ). Xưa kia, bà Hạnh là bá hộ giàu có, làm "công xi heo", tức làm nghề giết mổ, buôn bán thịt heo.

Những vật dụng theo nhà từ thời trước có tuổi đời gần trăm tuổi như: bộ ván gỗ đỏ, bộ bàn ghế gỗ hình chữ nhật và các bàn thờ cẩn xà cừ được ông gìn giữ cẩn thận cho đến nay.