Xin chào PGS.TS Hải Anh! Dạo gần đây, trào lưu chụp CT toàn thân giúp tầm soát sớm ung thư đang rầm rộ và không khó để bắt gặp các bài viết phân tích rất nhiều lợi ích và rủi ro của việc chụp CT (cắt lớp vi tính) toàn thân. Được biết, đây là phương pháp hữu hiệu nhưng lại tiềm ẩn rủi ro về việc phải “ăn” nhiều tia X. Bác sĩ nghĩ sao về việc này?
BS Hải Anh: Không thể phủ định tầm soát sớm ung thư là rất cần thiết, nhưng việc này trước đây bị giới hạn bằng các phương pháp xét nghiệm máu, chụp x-quang, siêu âm thông dụng, có nhiều hạn chế trong việc phát hiện từ giai đoạn sớm, tiền ung thư. Ý thức cao về việc tầm soát cũng khiến người dân tìm hiểu đến các phương pháp chụp chiếu hiện đại như chụp CT, MRI để có kết quả chính xác hơn, phát hiện kịp thời hơn. Có cầu ắt có cung, trào lưu chụp CT toàn thân vì vậy trở nên rầm rộ.
Trong hơn 40 năm tôi công tác ở chuyên khoa Hô hấp, đúng là chụp CT là một chỉ định mà bất cứ bác sĩ nào cũng phải cân nhắc nhiều lần có nên đưa ra cho bệnh nhân không. Thông thường ngày trước, tôi chỉ đưa chỉ định chụp CT cho nhóm bệnh nhân có yếu tố nguy cơ cao, đã có dấu hiệu bất thường cần phải kiểm tra chuyên sâu. Còn người khỏe mạnh thì không. Vì đây là phương pháp tiềm ẩn nhiều nguy cơ từ tia X.
Tuy nhiên ngày nay công nghệ đã phát triển, đặc biệt là sự tham gia của trí tuệ nhân tạo AI vào trong lĩnh vực tầm soát. Lúc này chụp CT không còn là rủi ro mà đem lại lợi ích chẩn đoán vượt trội, nếu đảm bảo được hai yếu tố: An toàn và đem lại kết quả chính xác. Công nghệ mới nhất hiện nay trên thế giới giúp giảm liều tia X đến 97% so với liều thông thường mà vẫn phát hiện được tổn thương tiền ung thư - kích thước chỉ vài milimet.
Vậy để hiểu cụ thể hơn, xin mời BS Tất Đạt có thể cho biết những tiến bộ này là gì và việc đảm bảo an toàn - chính xác cùng lúc trong chụp CT được áp dụng như thế nào?
BS Tất Đạt: Với công nghệ mới nhất hiện nay, liều tia X sử dụng chụp CT cho vùng ngực và bụng giảm đến 97%, tức là chỉ dùng 3% so với liều thông thường. Nói cho dễ hình dung hơn thì liều tia chỉ còn như chúng ta đi dưới nắng trong sinh hoạt thường ngày.
Nếu chỉ dừng lại ở đó, thì việc an toàn đã được đảm bảo, nhưng tính chính xác thì sao? Khi dùng liều tia X cực thấp như vậy thì hình ảnh kết quả trả ra sẽ mờ nhiễu. Tuy nhiên nhờ có AI, hình ảnh được phục hồi rõ nét. Như ở trung tâm Nura, dựa trên 50 phần mềm AI được Fujifilm kết hợp với Stanford Medicine nghiên cứu hơn 10 năm cùng với 400 triệu cơ sở dữ liệu được thu thập toàn cầu, AI tại đây có thể tự động chỉ điểm các nốt tổn thương chỉ từ 1mm mà mắt thường dễ bỏ qua.
Điều yên tâm là ứng dụng AI độc quyền từ Fujifilm đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) chứng nhận là an toàn và hiệu quả cho người tiêu dùng, đã được triển khai tại nhiều quốc gia trên thế giới.
Vì vậy tính chính xác được đảm bảo khi khách hàng được chẩn đoán 2 lần: 1 lần AI chỉ điểm tổn thương và gợi ý nguy cơ ung thư, 1 lần được bác sĩ có chuyên môn và kinh nghiệm đánh giá và đưa ra kết luận.
Ví dụ khi phân tích tổn thương ở phổi, dựa trên kết quả được đưa ra từ hệ thống, bác sĩ như chúng tôi sẽ xác định rõ được tình trạng phổi viêm - bệnh nhân chỉ cần điều trị thông thường hay là tổn thương nghi ngờ ác tính - cần phải theo dõi hay làm các xét nghiệm chuyên sâu ngay.
Từ khi có ứng dụng AI vào sàng lọc, bác sĩ có thể chia sẻ thêm các trường hợp nào phát hiện sớm ung thư không?
BS Hải Anh: Với hơn 16.000 ca đã từng thăm khám tại Nura (229 Tây Sơn, Hà Nội), có khoảng 100 ca đã được phát hiện ung thư sớm, đặc biệt là ở nhóm các ung thư có tỷ lệ mắc mới hàng đầu VN như phổi, vú, gan, thận, cổ tử cung…
Tôi vẫn còn nhớ có 1 khách hàng nam, 45 tuổi đã tìm đến khám với tâm trạng khá căng thẳng, vì tình cờ phát hiện tổn thương phổi sau khi đi khám tại cơ sở y tế khác. Tại đó, Khách hàng có chỉ định sinh thiết phổi do nghi ngờ ung thư. Tuy nhiên, anh khách trì hoãn sinh thiết và đã đến Nura để tầm soát thêm. Kết quả dựa trên dữ liệu AI và kinh nghiệm của bác sĩ, các tổn thương phổi được đánh giá là lành tính. Sau đó, bệnh nhân điều trị viêm phổi theo phác đồ của bác sĩ và đã khỏi bệnh.
Ngược lại có khách hàng nữ, hơn 40 tuổi, đã được chẩn đoán bị viêm phổi khi khám tại cơ sở y tế khác và đang điều trị được 1 tháng trước. Khi đến tầm soát tại Nura thì tình cờ phát hiện một nốt tổn thương phổi 10mm, AI đánh giá tổn thương có bờ không đều, không rõ các mạch máu, nhưng đánh giá mật độ tế bào cao, tỷ lệ nốt đặc lên tới gần 70%, dựa trên những gợi ý này và kinh nghiệm lâm sàng của bác sĩ, chúng tôi đã tư vấn khách hàng sinh thiết và kết quả đúng là ung thư biểu mô tuyến phổi giai đoạn 1.
Cả 2 khách hàng đều có những triệu chứng rất thông thường và dễ dàng nhầm lẫn với biểu hiện của cúm hay viêm phổi.
Có thể thấy là chụp CT đã rất hữu ích cho các khách hàng muốn tầm soát sức khỏe, lại được giảm liều tia X tới mức tối đa - điều lo ngại hàng đầu khi thực hiện chụp CT. Vậy thì trước sự hoang mang hiện tại của người tiêu dùng, bác sĩ có lời khuyên nào để tầm soát sức khỏe một cách hiệu quả không?
BS Tất Đạt: Ngoài chụp CT, có nhiều phương pháp vẫn tầm soát được ung thư, nhưng không phải phương pháp nào cũng phát hiện được từ giai đoạn sớm. Xét nghiệm máu (dấu ấn ung thư) thì không đặc hiệu cho giai đoạn sớm, có thể cho kết quả âm tính giả. Chụp MRI thì chi phí cao, không phù hợp số đông người dân Việt Nam. Để tối ưu nhất về tính an toàn, chính xác và chi phí thì chụp CT là một lựa chọn đáng cân nhắc, nhất là hiện nay đã có chụp CT liều cực thấp đảm bảo an toàn.
Sàng lọc bằng chụp CT không chỉ phát hiện từ giai đoạn sớm ung thư mà còn các bệnh nguy hiểm khác như tim mạch, đột quỵ… Đây đều là những bệnh lý khó phát hiện sớm nếu chỉ khám sức khỏe với các chỉ định như chụp X-quang, siêu âm, thử máu thông thường…
BS Hải Anh: Tôi thấy rất vui khi nhiều người đã có ý thức đi kiểm tra sức khỏe định kỳ, nhưng cần làm đúng phương pháp, đúng thời điểm và đúng nơi. Tại Nhật Bản, cứ 30 giây lại có 1 người mắc mới ung thư (theo Globocan 2022) nhưng với họ, ung thư không còn là căn bệnh quá đáng sợ. Tỷ lệ điều trị khỏi ung thư trung bình của Nhật Bản lên tới khoảng 75% nhưng ở Việt Nam con số này chỉ khoảng 25%.
Bí quyết nằm ở chỗ người Nhật luôn ý thức về việc khám định kỳ, tầm soát ung thư sớm. Một khi được phát hiện và điều trị sớm, người bệnh vừa không phải chịu gánh nặng tinh thần và thể chất, tỷ lệ điều trị khỏi hoàn toàn lên đến trên 90%, vừa tiết kiệm được chi phí hơn rất nhiều so với phát hiện giai đoạn muộn. Với các bệnh có nguy cơ dẫn đến mạn tính như tăng huyết áp, đái tháo đường… thì phát hiện sớm còn giúp chúng ta tránh phụ thuộc vào thuốc suốt đời, chủ động quyết định sức khỏe và kế hoạch tương lai của bản thân.