Chuyện cứu hỏa của ‘Thánh đồng đen - Chủ tịch đầu tiên của Hà Nội’

Giải thích Theo TS. Nguyễn Hữu Tâm - Viện Sử học Việt Nam: đại thần Đặng Văn Hòa hiệu Lễ Trai (1791- 1856), người làng Thanh Lương, xã Hương Xuân, tỉnh Thừa Thiên Huế. Năm Gia Long thứ 12 (1813), triều đình mở khoa thi Hương đầu tiên ở Thừa Thiên, Đặng Văn Hòa dự thi và đỗ Hương cống, được bổ làm Tri huyện Hà Đông, rồi Quảng Nam (1819), Lang trung Bộ Binh, Tham hiệp rồi hiệp trấn Thanh Hóa (1822 - 1827), Tả thị lang Bộ Binh kiêm Tham tri Bộ Binh lãnh binh tào Bắc Thành (1828). Năm Minh Mạng thứ 12 (1831), ông được cử làm Tuần phủ Hà Nội. Từ năm 1832 - 1852, Đặng Văn Hòa giữ chức Tổng đốc các tỉnh Nam Định - Hưng Yên Hà Nội - Ninh Bình Bình Định - Phú Yên Gia Định - Biên Hòa. Ông ngồi ở ngôi tứ trụ triều đình, là “Nguyên lão tứ triều” nhà Nguyễn là Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức, làm quan 43 năm, đứng đầu 5 Bộ, nổi tiếng là vị quan thanh liêm, được dân chúng kính yêu.

Giải thích Theo nhà sử học Dương Trung Quốc: “Cụ Đặng Văn Hòa chính là Tổng đốc đầu tiên của Hà Nội khi cuộc cải cách về hành chính của vua Minh Mạng biến Hà Nội từ Tổng trấn Bắc thành thành Hà Nội. Nói theo cách nói ngày nay chính là Chủ tịch đầu tiên của Hà Nội. Và cụ đã đảm đương vai trò này trong vòng 14 năm.

Giải thích Ngay sau khi nhậm chức Tổng đốc Hà Nội, ông đã cho vẽ ngay bản đồ Hà Nội, mở rộng đường thiên lý Hà Nội - Phú Xuyên và dựng trường thi Hà Nội ở khu vực Thư viện Quốc gia ngày nay. Đặc biệt ông còn dồn nhiều tâm huyết với các di tích trên đất Thăng Long. Năm 1837, ông cho sửa Khuê Văn Các ở Văn Miếu. Năm 1838, trước cảnh chùa Diên Hựu (chùa Một Cột) đổ nát, ông quyên góp tiền thập phương và giao cho con trai là Ngự y Đặng Tá trông nom sửa chữa tiền đường, hành lang tả hữu, gác chuông và tam quan chùa. Ông còn khuyến khích việc khai phá đất hoang, mở ruộng tịch điền, khám đạc ao hồ...

Giải thích Theo Nhà giáo Ưu tú Trần Văn Đạt thì ngày xưa phố phường Hà Nội dân cư đông đúc, đường xá chật hẹp, nhà cửa làm toàn bằng gỗ, tranh, tre, nứa, lá …dễ gây hỏa hoạn. Mỗi lần như thế, Tổng đốc Hà Nội Đặng Văn Hòa lại cưỡi voi, đốc thúc binh lính và nhân dân đi dập lửa…Người cụ bị ám khói đen sì, chỉ còn hai con mắt là linh lợi. Cứu hỏa xong, cụ còn cứu trợ ngay cho gia đình bị nạn, để họ sớm ổn định cuộc sống. Muốn nhắc nhở dân chúng nâng cao ý thức cảnh giác, đề phòng giặc lửa, năm 1838, cụ lập miếu thờ Hỏa Thần ở thôn Yên Nội (nay là 30 phố Hàng Điếu), có lưu bút tích tại đền là “Vị dân chi kế” (Mọi kế sách đều vì dân). Cụ còn vẽ bản đồ, quy hoạch lại đường sá, nhà cửa ở Hà Nội thông thoáng, dễ tiếp cận vị trí khi xảy ra sự cố. Nhân dân Hà Nội yêu quý cụ gọi cụ là “Thánh Đồng Đen” - Thần Cứu Hỏa duy nhất của Việt Nam”.

Giải thích Đại thần Đặng Văn Hòa từng giám sát việc xây lăng Minh Mệnh, soạn và dựng bia Võ công, Tổng tài Quốc sử quán, Tổng vựng sách “Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ”, in sách “Tứ thư Ngũ kinh”, duyệt bộ “Thiệu Trị văn quy”, sưu tầm thơ dân gian biên soạn sách “Nam thổ anh hoa lục”. Ngoài ra, cụ cũng là người tham gia chế tạo thuyền máy chạy hơi nước, chế tạo đạn liên châu, xây dựng pháo đài ở Quảng Nam.

Giải thích Đại thần Đặng Văn Hòa nổi tiếng là người thanh liêm, cương trực, yêu nước, ứng xử rất thông minh trong lĩnh vực ngoại giao. Năm 1831, sau khi cầm quân đánh tan quân Thanh xâm chiếm Phong Thổ (thuộc địa bàn huyện Lai Châu bấy giờ) thu hồi lại đất đai, ông trả khí giới và tù binh cho nhà Thanh, giữ quan hệ giao hảo ở vùng đất biên giới này. Chuyện kể, một thuyền buôn nhà Thanh bị cướp trên biển nên ghé vào cửa biển ở Nam Định. Có người biết chuyện tâu trình về Hà Nội xin Đại thần Đặng Văn Hòa cứu giúp. Các quan Bố chính, Án sát lo ngại lệnh cấm xuất khẩu gạo nên đợi xin ý chỉ triều đình. Tuy nhiên, Đại thần Đặng Văn Hòa cho rằng: “Lệnh cấm của triều đình là để ngăn chặn bọn gian thương. Làm quan phải quyền biến để cứu giúp người bị nạn. Người ta bảy ngày không được ăn thì có thể chết. Nếu đợi xin chỉ dụ của triều đình thì làm sao tỏ được lòng tốt với người phương xa đến”. Rồi lập tức cho vận chuyển gạo đến cứu giúp. Cho phép họ được tuỳ nghi trao đổi hàng hóa lấy gạo, miễn thuế cảng, tạo điều kiện cho họ về quê. Những việc làm này khiến người dân khắp nơi kính phục tấm lòng nhân nghĩa của vị quan người Thừa Thiên.

Giải thích Năm 1847, đại thần Đặng Văn Hòa cho khơi sâu lòng hào quanh bãi chiến trường xưa, lấy 15 mẫu đất ở hai trại Nam Đồng và Thịnh Quang làm nghĩa địa, cho thu nhặt hài cốt quân Thanh lập thành 13 gò đống, lại sai dựng chùa đúc chuông cúng các cô hồn. Nay ở lối vào chùa Đồng Quang (phố Tây Sơn, quận Đống Đa) vẫn còn di tích có đắp nổi bốn chữ: “Nghĩa chủng lệ đàn” (Đàn cúng cô hồn). Trong chùa còn bia đá tạo năm 1856, văn do Đốc học Thanh Hóa là Lê Duy Trung soạn, viết: “Quân Tây Sơn giao chiến với quân của Thái thú Điền Châu Tôn Sĩ Nghị, quân Thanh chết hàng vạn chôn ở khu vực này. Thời Thiệu Trị, Tổng đốc Đặng Văn Hòa đã cho thu hài cốt và lập nên Nghĩa địa”.

Giải thích Với chức vị Hàn Lâm viện, Tổng tài Quốc sử quán, được làm chủ khảo và giám khảo nhiều khoa thi Hương, thi Hội, thi Đình ở kinh đô Huế và nhiều địa phương khác. Ông rất chú ý trong việc tuyển chọn, đề bạt những sĩ tử có tài năng vào bộ máy quan lại. Ông còn rất quan tâm đến việc chiêu hiền đãi sĩ và phát triển văn hóa giáo dục như đề xuất mở nhiều trường công, xây dựng thêm các trường thi để phát hiện, tuyển chọn nhân tài cho đất nước. Tổng đốc Đặng Văn Hòa còn giữ việc chủ biên các bộ sách lớn như: Nam thổ anh hoa lục, Thiệu Trị văn quy, Đại Nam sự lệ hội điển…Ông còn để lại 75 bài thơ trong tập Lễ Trai thi chân bản.