Từ mặt hàng dễ tiêu thụ, lợi nhuận lớn sang đường dây xuyên biên giới, có tổ chức
Chia sẻ với PV Tiền Phong, ông Vũ Quang Toàn – Chi cục trưởng Chi cục Điều tra chống buôn lậu, Cục Hải quan cho biết, năm 2025 là năm có tình hình buôn lậu diễn biến phức tạp nhất cả về quy mô lẫn tính chất trong thời gian trở lại đây.
Vi phạm không còn manh mún, nhỏ lẻ, xoay quanh các mặt hàng có giá trị cao, dễ tiêu thụ, lợi nhuận lớn mà có xu hướng chuyển sang đường dây buôn lậu có tổ chức, hoạt động xuyên biên giới, móc nối nhiều khâu trong chuỗi logistics, từ vận chuyển, khai báo, lưu kho đến tiêu thụ.
Nhiều vụ việc đã vượt khỏi phạm vi lợi ích kinh tế thuần túy, và tiềm ẩn rủi ro trực tiếp cho an ninh kinh tế, sức khỏe cộng đồng, uy tín hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Đặc biệt, năm nay nổi lên với sự gia tăng gian lận xuất xứ và chuyển tải bất hợp pháp. Các đối tượng lợi dụng căng thẳng thương mại giữa các nền kinh tế lớn, hợp thức hóa hồ sơ xuất xứ nhằm né thuế và né các biện pháp phòng vệ thương mại của nước nhập khẩu. Thủ đoạn quen thuộc là sử dụng chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) không hợp lệ hoặc giả mạo, khai sai xuất xứ, khai sai mã HS để hưởng thuế suất ưu đãi; hoặc đưa hàng quá cảnh qua Việt Nam rồi thay đổi bao bì, nhãn mác, chia nhỏ lô hàng để né kiểm tra.
Song hành với đó là các hành vi khai sai trị giá hải quan (chuyển giá), khai sai số lượng, chủng loại hàng hóa và lợi dụng hệ thống phân luồng tự động. Không ít trường hợp lập doanh nghiệp “chớp nhoáng”, mở tờ khai dày đặc với nhóm hàng rủi ro cao rồi nhanh chóng ngừng hoạt động hoặc giải thể để né trách nhiệm. Dưới góc nhìn quản trị rủi ro, đây là kiểu vi phạm “đánh nhanh – rút gọn”, gây áp lực lớn cho công tác truy vết và hậu kiểm.
Thống kê của ngành Hải quan cho thấy, từ 15/12/2024 – 14/11/2025, toàn ngành đã phát hiện, bắt giữ và xử lý gần 17.300 vụ vi phạm, trị giá hàng hóa vi phạm ước khoảng hơn 27.700 tỷ đồng; khởi tố 20 vụ án hình sự và chuyển 115 vụ việc cho các cơ quan chức năng tiếp tục điều tra. Quy mô vi phạm tăng mạnh phản ánh áp lực kiểm soát ngày càng lớn khi dòng hàng, dòng người và dòng dữ liệu cùng tăng tốc.
Ma túy ngụy trang tinh vi, “chia nhỏ” để lọt lưới
Nếu gian lận xuất xứ là rủi ro “đánh vào thương hiệu quốc gia”, thì ma túy vẫn là mối đe dọa trực diện nhất đối với an ninh – trật tự và sức khỏe của người dân.
Lãnh đạo Chi cục Hải quan khu vực I – đơn vị quản lý địa bàn TP. Hà Nội và Phú Thọ, trong đó có sân bay quốc tế Nội Bài đánh giá: Áp lực kiểm soát hàng hoá năm 2025 tăng mạnh trước phục hồi vận tải hàng không và thương mại quốc tế.
Chỉ tính riêng công tác giám sát quản lý hải quan, Chi cục Hải quan khu vực I đã giám sát gần 83.790 chuyến bay hành khách, 15,45 triệu lượt hành khách, xử lý 2,03 triệu tờ khai, với kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 102,4 tỷ USD. Lưu lượng tăng nhanh kéo theo rủi ro gia tăng, đặc biệt trên các tuyến hàng không quốc tế.
Theo lãnh đạo Chi cục Hải quan khu vực I, năm nay các đối tượng buôn bán ma túy liên tục thay đổi phương thức: ngụy trang trong thực phẩm, đồ uống, hàng tiêu dùng; cất giấu trong máy móc, thiết bị đã qua sử dụng; hoặc lợi dụng hành lý cá nhân của hành khách. Điểm đáng chú ý là xu hướng chia nhỏ khối lượng, vận chuyển nhiều chuyến, nhiều điểm trung chuyển nhằm giảm khả năng bị phát hiện, nhưng tổng lượng ma túy vẫn ở mức rất lớn.
Từ đầu năm đến ngày 15/12, Chi cục Hải quan khu vực I đã phát hiện, bắt giữ 33 vụ vận chuyển trái phép ma túy, thu giữ khoảng 382,9 kg ma túy các loại, phối hợp bắt giữ 37 đối tượng. Đáng chú ý, đơn vị đã xác lập và phối hợp đấu tranh 6 chuyên án tuyến châu Âu (Đức, Pháp, Hà Lan, Séc…), phát hiện 20 vụ, thu giữ 231 kg ma túy, chiếm khoảng 60,5% tổng lượng ma túy thu giữ tại địa bàn.
Từ thực tiễn đấu tranh, lãnh đạo Chi cục Hải quan khu vực I cho biết có những chuyên án phải theo dõi ngay từ khi lô hàng rời nước xuất phát, phân tích chặt hồ sơ, hành trình vận chuyển và dấu hiệu hành vi của đối tượng. “Chỉ một sơ suất nhỏ, ma túy có thể lọt vào nội địa và hệ lụy là không thể đong đếm”, lãnh đạo đơn vị nhấn mạnh.
Các vụ việc điển hình năm 2025 cho thấy mức độ tinh vi ngày càng cao: ma túy ngụy trang trong thực phẩm, đồ uống; cất giấu trong máy nén khí, máy điều hòa; giấu trong các lon nước tăng lực, lon nước ngọt với khoang chứa được thiết kế tinh xảo. Bên cạnh đó là thủ đoạn lợi dụng hồ sơ, chứng từ; sử dụng giấy tờ tùy thân của người khác, sim rác, ứng dụng nhắn tin mã hóa để điều hành đường dây; thuê người nhận – giao hàng theo từng “mắt xích” nhằm che giấu kẻ cầm đầu. Nhiều đối tượng còn chọn đúng thời điểm cao điểm, khi dòng hành khách và hàng hóa tăng mạnh để “đánh nhanh”, buộc lực lượng kiểm soát phải thật nhạy bén chọn đúng thời điểm nóng mới khoá được vòng vây.
Lợi dụng chính sách thông thoáng, quay vòng hàng hóa
Ở biên giới đất liền, hoạt động buôn lậu lại mang dáng dấp khác: âm thầm, dai dẳng và tận dụng triệt để địa hình.
Lãnh đạo Chi cục Hải quan khu vực XVII – đơn vị quản lý địa bàn tỉnh Tây Ninh, giáp Campuchia đánh giá: Năm 2025 buôn lậu qua đường mòn, lối mở vẫn là thách thức lớn, tập trung ở các nhóm hàng như vàng, tiền tệ, thuốc lá, hàng cấm và ma túy.
Với địa bàn quản lý rộng, đường biên giới dài với nhiều lối mở tự phát đã khiến các đối tượng dễ lợi dụng để vận chuyển nhỏ lẻ nhiều chuyến, hoạt động chủ yếu vào ban đêm hoặc khi thời tiết xấu. Trong khi đó, lực lượng mỏng, phương tiện và trang thiết bị còn hạn chế, còn thủ đoạn của các đối tượng ngày càng tinh vi và có yếu tố xuyên quốc gia.
Lãnh đạo Chi cục Hải quan khu vực XVII cho rằng, rủi ro về hoạt động buôn lậu thời gian tới sẽ tập trung vào các hành vi gian lận trị giá, khai sai mã HS để hưởng ưu đãi, khai sai số lượng, chủng loại; lợi dụng chính sách thông thoáng trong thành lập doanh nghiệp và hệ thống phân luồng (luồng xanh, luồng vàng) để mở tờ khai các mặt hàng rủi ro cao.
Ở nhóm loại hình, tạm nhập – tái xuất và quá cảnh tiếp tục là “điểm nóng”, tiềm ẩn nguy cơ quay vòng hàng hóa, thay đổi bao bì, nhãn mác, xuất xứ hoặc không tái xuất đúng hạn nhằm trốn thuế.
Về mặt hàng, dự báo sẽ tập trung vào các mặt hàng nông sản, nguyên liệu thô, hàng hóa có điều kiện và hàng nhạy cảm như hóa chất, tiền chất công nghiệp, máy móc – thiết bị đã qua sử dụng, thiết bị điện tử cũ, phân bón, phế liệu; bên cạnh các mặt hàng truyền thống như vàng, ngoại tệ, thuốc lá, hàng cấm và ma túy. Các hành vi gian lận chủ yếu xoay quanh khai sai mã HS, trị giá và xuất xứ để hưởng ưu đãi thuế hoặc né các biện pháp phòng vệ thương mại.
Đặc biệt, rủi ro xuất hiện từ doanh nghiệp mới thành lập, doanh nghiệp có mức độ tuân thủ thấp, doanh nghiệp tạm ngừng hoặc giải thể nhưng vẫn phát sinh tờ khai, nhất là các trường hợp mở tờ khai tại đơn vị này nhưng trụ sở đăng ký ở địa bàn khác.
Về tuyến, tuyến biên giới Xuyên Á (Quốc lộ 22A) nối TP.HCM – Phnom Penh và các tuyến hàng quá cảnh, chuyển cửa khẩu đặc biệt là hàng từ cửa khẩu giáp Trung Quốc quá cảnh Việt Nam sang Campuchia tiếp tục được xác định là khu vực tiềm ẩn rủi ro cao.
Hàng lậu “đổi vai” và cuộc chạy đua công nghệ
Nhận xét về xu hướng buôn lậu và gian lận thương mại năm nay, lãnh đạo Chi cục Điều tra chống buôn lậu cho rằng các nhóm hàng vi phạm đã “đổi vai”, không còn chỉ là hàng tiêu dùng thông thường. Ngoài ma túy và tiền chất ma túy, các nhóm hàng nổi cộm gồm vàng, ngoại tệ; thuốc lá điếu, thuốc lá điện tử; điện thoại di động đã qua sử dụng; hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ; máy móc, thiết bị đã qua sử dụng; phế liệu và thực phẩm đông lạnh.
Đáng lo ngại, nhiều lô hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ quá cảnh từ Trung Quốc qua Việt Nam để đi nước thứ ba.
Cùng với đó, các đối tượng buôn lậu và tội phạm ma túy đang tận dụng mạnh mẽ công nghệ số: sử dụng mạng xã hội, ứng dụng nhắn tin mã hóa để liên lạc, điều hành; thanh toán qua ví điện tử, tiền điện tử; thuê các nền tảng logistics độc lập, chia nhỏ lô hàng, liên tục thay đổi tuyến vận chuyển. Điều này khiến việc truy vết dòng tiền và xác định kẻ cầm đầu trở nên khó khăn hơn nhiều so với các mô hình buôn lậu truyền thống.
Trước những áp lực mới, lãnh đạo Chi cục Điều tra chống buôn lậu cho biết ngành Hải quan đang chủ động ứng phó bằng cách đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, quản lý rủi ro, phân tích dữ liệu, tăng cường trao đổi thông tin và phối hợp liên ngành. “Không thể kiểm tra tất cả, nhưng phải kiểm tra đúng điểm nóng, đúng thời điểm”, lãnh đạo Chi cục Điều tra chống buôn lậu cho hay.
