Hà Nội sẽ là thành phố đáng sống - Bài 2: Hồi sinh các dòng sông chết

Góp sức để thành phố sạch hơn

Một ngày cuối tuần, tại đoạn sông Đáy thuộc La Phù (xã An Khánh, Hà Nội), hơn 100 tình nguyện viên nhóm Hà Nội xanh làm công tác chuẩn bị vớt rác, làm sạch khúc sông. Người mặc quần áo bảo hộ lao động, người đi ủng, găng tay, khẩu trang sẵn sàng lội xuống dòng sông ô nhiễm vớt rác. Dòng sông quánh đặc màu đen, bốc lên thứ mùi hôi thối nồng nặc, nổi lềnh phềnh những váng đen, bọt trắng kết hợp cùng túi ni lông, rác thải sinh hoạt.

Bà Nguyễn Thị Hinh (xã An Khánh) cho biết, khoảng chục năm trở lại đây, nước sông Đáy ô nhiễm nghiêm trọng, bốc mùi hôi thối. Nhiều thời điểm rác phủ kín mặt sông, hạn chế dòng chảy, ai đi qua cũng phải bịt mũi. Cử tri đã kiến nghị nhiều lần, nhưng đến nay tình trạng này vẫn chưa được giải quyết dứt điểm.

Khi thấy mọi người đã sẵn sàng, Nguyễn Tiến Huy- Trưởng nhóm tình nguyện Hà Nội xanh cùng các tình nguyện viên bắt đầu công việc. Người lội xuống dòng sông đen kịt vớt rác, người chuyển lên bờ, người đẩy xe đẩy chở rác đến điểm tập kết. Mỗi người một việc. Thấy các tình nguyện viên làm việc vất vả, mồ hôi nhễ nhại, nhiều người dân địa phương mang nước mát ra tiếp sức.

Thời gian dần trôi, số rác trên đoạn sông giảm dần. Từ một đoạn sông hôi thối, đầy rác thải, chỉ trong buổi sáng đã được hàng trăm tình nguyện viên làm sạch. Công việc hoàn tất, Huy cùng các tình nguyện viên thở phào. “Đoạn này dài gần 200m, ước tính hơn 30 tấn rác. Em tính đến chiều mới xong, nhưng nhờ nỗ lực của mọi người, đến trưa đã hoàn thành”, Huy cười nói.

Các tình nguyện viên nhóm Hà Nội xanh dọn rác thải trên sông ở Hà Nội. Ảnh: PV.

Nhóm tình nguyện Hà Nội xanh được thành lập từ năm 2022 xuất phát từ ý tưởng của Huy và nhóm bạn. Huy bảo, qua quan sát, thấy nhiều đoạn sông, kênh trên địa bàn Hà Nội ô nhiễm trầm trọng nên mong muốn góp phần làm sạch các dòng sông, bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, nếu làm một mình là không thể, nên Huy nảy ra ý tưởng thành lập nhóm tình nguyện.

Chỉ sau 4 tháng thành lập, nhóm đã có hơn 500 tình nguyện viên, trong đó 100 tình nguyện viên thường xuyên, trong đó có cả người nước ngoài cùng tham gia. Đến nay, nhóm đã tổ chức hơn 200 buổi ra quân, làm sạch hơn 100 điểm đen về ô nhiễm môi trường trên sông Tô Lịch, sông Tích, sông Nhuệ, hồ Linh Đàm, kênh La Khê…Thậm chí, nhóm còn về một số tỉnh, thành lân cận Hà Nội để làm sạch các dòng sông, kênh bị ô nhiễm. Nhiều người thấy được việc làm ý nghĩa của nhóm nên đã ủng hộ bảo hộ lao động, nước uống hoặc các vật dụng lao động khác.

Huy bảo, mỗi tình nguyện viên trước khi dọn rác đều được chuẩn bị đồ bảo hộ, tiêm phòng uốn ván, nước uống. Mọi người bỏ công sức, còn tiền duy trì Huy tự bỏ ra, đến nay đã gần 300 triệu đồng. “Em chỉ muốn mình góp một phần công sức để làm cho các dòng sông sạch hơn, thành phố đẹp hơn. Bên cạnh đó, em muốn truyền tải thông điệp bảo vệ môi trường, mong muốn chính quyền vào cuộc tích cực hơn và người dân dần thay đổi ý thức, không vứt rác bừa bãi”, Huy chia sẻ.

Chờ hình ảnh xanh mát của sông Tô Lịch

Thấu hiểu mong mỏi đó của người dân Thủ đô Hà Nội, tháng 11/2024, tại buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, một trong những nhiệm vụ của thành phố là xử lý vấn đề ô nhiễm môi trường và ùn tắc giao thông. Trong đó, trọng tâm là xử lý ô nhiễm không khí, nguồn nước, đặc biệt giải quyết vấn đề ô nhiễm sông Tô Lịch. Theo Tổng Bí thư Tô Lâm, từ năm 2009, Hà Nội đã chi nhiều tỷ đồng cho các dự án làm sạch sông Tô Lịch nhưng chưa đạt kết quả như mong đợi. Tổng Bí thư nhấn mạnh, nhiệm vụ trước mắt là xử lý ô nhiễm nguồn nước, đặc biệt là sông Tô Lịch; làm sao để con sông trở thành dòng sông thơ của Hà Nội.

Thực hiện chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, ngay đầu tháng 12/2024, Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Trần Sỹ Thanh đã kiểm tra tiến độ hệ thống xử lý nước thải Yên Xá và việc thực hiện các giải pháp làm sạch sông Tô Lịch. Tại buổi kiểm tra, ông Trần Sỹ Thanh cho biết, thành phố quyết định triển khai dự án khẩn cấp để dẫn nước sông Hồng vào sông Tô Lịch; đồng thời, giao nhiệm vụ cho đơn vị thi công đến ngày 2/9/2025 phải hoàn thành, trong bất kỳ hoàn cảnh, điều kiện nào. Quá trình thực hiện dự án, đơn vị thi công phải làm nhanh để “bảo vệ môi trường” Thủ đô.

Bí thư Thành uỷ Hà Nội Bùi Thị Minh Hoài và Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Trần Sỹ Thanh kiểm tra tiến độ Dự án Hệ thống xử lý nước thải Yên Xá và việc thực hiện giải pháp làm sạch sông Tô Lịch. Ảnh: PV.

Tại Hội nghị lần thứ 20 Ban Chấp hành Đảng bộ TP. Hà Nội, Bí thư Thành ủy Bùi Thị Minh Hoài lưu ý các đơn vị liên quan phải quan tâm đến vấn đề xử lý rác thải dọc dòng sông Tô Lịch. Theo Bí thư Thành ủy Bùi Thị Minh Hoài, khi thành phố xử lý được vấn đề ô nhiễm nguồn nước, nhưng sông vẫn còn nhiều rác thải là “rất mất công”. Do đó, các địa phương có sông Tô Lịch chảy qua cần triển khai ngay việc thu gom rác thải, nhằm góp phần tạo cảnh quan sạch sẽ thành phố, làm sao đến ngày 2/9/2025, dòng sông Tô Lịch giữa lòng Thủ đô trở thành dòng sông thơ mộng, không còn màu đen.

Trên thực địa công trường dọc sông Tô Lịch những ngày qua, theo ghi nhận của phóng viên, không khí làm việc rất khẩn trương, nhằm đáp ứng “mốc tiến độ” rất gấp của nhiệm vụ làm sạch sông Tô Lịch.

Ông Lê Đình Du, Trưởng phòng Quản lý hạ tầng cấp thoát nước (Sở Xây dựng Hà Nội) cho biết, thành phố đang thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp để “hồi sinh” sông Tô Lịch. Trước mắt, thành phố đang triển khai các dự án nạo vét lòng sông, thu gom toàn bộ các nguồn xả, cửa xả nước thải ra sông Tô Lịch đưa về xử lý tại Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, chậm nhất đến 30/8/2025 sẽ hoàn thành.

Sau đó, sẽ tiến hành lấy nước vào để phục hồi dòng chảy trên sông Tô Lịch từ nguồn nước thải đã xử lý từ Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá. Khi nguồn nước đã xử lý đổ ra sông Tô Lịch sẽ được hệ thống đập dâng (xây dựng ở khu vực cầu Quang, phường Hoàng Liệt) giữ lại ở độ sâu theo tính toán.

Bên cạnh đó, để tạo dòng chảy, thành phố sẽ lấy nước từ hồ Tây đã được xử lý đưa vào sông Tô Lịch ở Cửa điều tiết A (phường Tây Hồ). Như vậy, từ hai nguồn nước này, sẽ tạo được dòng chảy trên sông Tô Lịch.

Hà Nội đang triển khai nhiều biện pháp đồng bộ để làm sạch sông Tô Lịch. Ảnh: PV.

Về giải pháp lâu dài, thành phố đang triển khai dự án cải tạo, chỉnh trang hạ tầng hai bên sông Tô Lịch. Mục đích tạo cảnh quan nhằm phát huy giá trị lịch sử, cảnh quan, tạo được không gian văn hóa hướng tới phát triển du lịch.

Có thể thấy, hồi sinh sông Tô Lịch không còn là khẩu hiệu, mà đang từng bước trở thành hiện thực với một chiến lược bài bản, khoa học. Những việc làm trên thể hiện sự quyết tâm cao độ của cả hệ thống chính trị thành phố trong việc hồi sinh dòng sông Tô Lịch nói riêng, hệ thống sông nói chung. Bên cạnh đó, các chiến dịch tuyên truyền, làm sạch dòng sông, vận động cộng đồng không xả rác cũng đã tạo ra làn sóng lan tỏa mạnh mẽ trong xã hội.

Giải bài toán tổng thể

Tại Hà Nội, không chỉ sông Tô Lịch, mà nhiều dòng sông ô nhiễm nghiêm trọng và kéo dài, ảnh hưởng đến sinh hoạt, sản xuất của nhân dân.

Ghi nhận của phóng viên cho thấy, khu vực sông Đáy đoạn qua cầu 72 thuộc địa phận xã An Khánh (xã Vân Côn, huyện Hoài Đức cũ) nước đen kịt, rác từ trên bờ tràn xuống sông.

Tương tự, hai bên bờ sông Nhuệ chảy qua khu vực cầu Mậu Lương (phường Phú Lương) cũng ngập tràn rác thải. Do lượng rác lớn nên nhiều túi rác đã tràn xuống sông và nổi lềnh bềnh trên mặt nước.

Trong khi đó, nhiều năm nay, sông Lừ được gọi với cái tên “dòng sông chết”. Hầu hết người dân sống ven sông thường xuyên phải đóng cửa do mùi hôi thối bốc lên nồng nặc, đặc biệt là vào mùa hè, ngày trở gió. Tương tự, dọc bờ sông Sét, nước thải từ các khu dân cư, cơ sở sản xuất không được xử lý vẫn theo các họng cống vẫn xả thẳng ra sông. Quanh năm nước sông Sét đen kịt, đặc quánh.

Theo Sở NN&MT Hà Nội, trên địa bàn thành phố có 13 con sông chảy qua. Tuy nhiên, những năm qua, nhiều hệ thống sông bị ô nhiễm nghiêm trọng, đặc biệt là hệ thống 4 sông nội đô là Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét và hệ thống sông Nhuệ- Đáy.

Báo cáo về hiện trạng môi trường sông, hồ Hà Nội do Sở TN&MT Hà Nội (nay là Sở NN&MT) thực hiện năm 2021 cho thấy, các nguồn gây ô nhiễm sông Hà Nội gồm: Nước thải sinh hoạt (81%), nước thải công nghiệp (3%), nước thải y tế (1%) và nước thải làng nghề (15%).

Nhiều dòng sông ở Hà Nội hiện ô nhiễm nghiêm trọng, ảnh hưởng đến môi trường sống của người dân. Ảnh: PV.

Ông Nguyễn Đình Hoa, Phó Giám đốc Sở NN&MT Hà Nội cho rằng, nguyên nhân chính khiến các dòng sông ô nhiễm do tốc độ đô thị hóa. Cùng với đó, là ý thức của người dân chưa cao, tình trạng quản lý đất đai lỏng lẻo dẫn đến tình trạng lấn chiếm lòng sông. Hơn nữa, trước đây tất cả hệ thống xả thải từ các cụm công nghiệp chưa có thiết kế xử lý thu gom vào khu vực riêng, nhiều nơi có tình trạng xả thải trực tiếp ra các dòng sông. Đặc biệt, nhiều dòng sông bị ô nhiễm là do không còn dòng chảy.

Để “hồi sinh” các dòng sông, theo ông Nguyễn Đình Hoa, Phó Giám đốc Sở NN&MT Hà Nội, thời gian qua thành phố đã triển khai nhiều biện pháp. Cụ thể, thành phố tập trung đầu tư xây dựng các công trình thủy lợi và trạm xử lý nước thải. Trong đó, nổi bật là trạm bơm ở cụm đầu mối Liên Mạc với mức đầu tư hơn 4.000 tỷ đồng; Dự án bơm nước từ sông Hồng và lưu vực sông Đáy. Bên cạnh đó, Sở đã khảo sát và giao các công ty thủy lợi rà soát, nâng cấp hệ thống thủy lợi liên quan đến những dòng sông nội đô. “Nguyên tắc sông muốn sạch phải có nước sạch, tắc ở đâu phải khơi thông ở đó. Đó là nguyên tắc cải tạo các dòng sông”, ông Hoa khẳng định.

Ông Hoàng Dương Tùng, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường cho rằng, gần đây Hà Nội có rất nhiều biện pháp đúng và trúng để làm sạch các dòng sông. Thực tế, sông Tô Lịch đã có chuyển biến rõ rệt, các nhiệm vụ có kỳ hạn thực hiện, trách nhiệm phường, xã rõ ràng. Dù vậy, vị chuyên gia này cũng đề nghị thành phố cần có thêm các giải pháp đổi mới tư duy, chuyển đổi số phù hợp. “Mỗi dòng sông phải có các giải pháp khác nhau, không thể có giải pháp chung được. Muốn có giải pháp riêng phải có dữ liệu số, quan trắc riêng biệt”, ông Tùng chia sẻ.

Đề xuất về giải pháp làm sạch các dòng sông, chuyên gia Nguyễn Trường Duy- Hội đập lớn và phát triển nguồn nước Việt Nam cho rằng, thành phố cần triển khai giải pháp công trình và giải pháp phi công trình. Trong đó, phương án tạm thời sử dụng trạm bơm điện đã đem lại những hiệu quả tức thì. Tuy nhiên, về lâu dài, cần tạo ra nguồn chảy cho các dòng sông thì mới tạo ra giá trị thực tế. “Mực nước các sông hiện nay đều hạ thấp, chỉ có giải pháp là tôn đáy sông, tạo các đập dâng mới có thể đảm bảo mực nước, giúp khai thác các dòng sông theo hướng đa mục tiêu, đa ngành, ít ảnh hưởng đến môi trường xung quanh”, ông Duy góp ý.