Việt Nam hiện nằm trong nhóm quốc gia chịu áp lực lớn từ tình trạng kháng kháng sinh (AMR), xuất phát từ việc lạm dụng kháng sinh trong các bệnh không phải nhiễm khuẩn hoặc sử dụng không phù hợp với từng loại vi khuẩn trong nhiều năm. Trong điều trị bệnh hô hấp cộng đồng, thậm chí trẻ nhỏ có trường hợp phải dùng kháng sinh liều cao vì mức độ kháng thuốc tăng mạnh.
Theo nghiên cứu của Torumkuney và cộng sự, hai tác nhân chính gây viêm phổi, viêm tai giữa và viêm xoang - phế cầu và Haemophilus influenzae - đều ghi nhận tỉ lệ kháng thuốc ở mức đáng báo động tại nhiều nước trong khu vực, bao gồm Việt Nam. Đây là nhóm bệnh chiếm tỉ trọng lớn trong số ca nhiễm khuẩn điều trị bằng kháng sinh.
Kháng thuốc: mối đe dọa không còn thầm lặng
Trên thế giới, AMR đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xác định là nguy cơ y tế công cộng cấp bách, có thể gây ra ít nhất 10 triệu ca tử vong mỗi năm vào năm 2050 nếu không hành động kịp thời. Ngoài gánh nặng bệnh tật, AMR còn gây thiệt hại kinh tế lớn cho hệ thống y tế và toàn xã hội.
Tại Việt Nam, dữ liệu thực tế ghi nhận mức độ kháng thuốc gia tăng rõ rệt trong nhóm bệnh hô hấp. GS.TS Trần Minh Điển, Giám đốc Bệnh viện Nhi Trung ương, cho biết bệnh hô hấp liên tục đứng đầu về số ca nhập viện trẻ em trong giai đoạn 2020–2024 và có xu hướng tăng mỗi năm. “Các chủng vi khuẩn gây viêm phổi cộng đồng ở trẻ em miền Bắc như Haemophilus influenzae, phế cầu và Moraxella catarrhalis có tỉ lệ kháng rất cao với beta-lactam và macrolide vốn là hai nhóm kháng sinh được kê nhiều nhất hiện nay”, GS.TS Trần Minh Điển nói.
Vì vậy, chiến lược quản lí kháng sinh trong nhi khoa cần tuân thủ phân loại của WHO gồm ba nhóm: tiếp cận - theo dõi - dự trữ, nhằm kê đơn đúng và hợp lí. GS Điển nhấn mạnh thêm rằng chiến lược chẩn đoán, đặc biệt là xét nghiệm xác định căn nguyên gây bệnh đóng vai trò quan trọng để hạn chế dùng kháng sinh trong trường hợp nhiễm virus.
Ở nhóm người lớn, tình trạng kháng thuốc cũng không kém phần đáng lo. PGS.TS Phạm Tuấn Cảnh, Giám đốc Bệnh viện Tai Mũi Họng Trung ương, cho hay viêm phổi cộng đồng và các bệnh lí tai mũi họng vẫn là nguyên nhân gây nhập viện và tử vong đáng kể, đặc biệt ở người cao tuổi. “Chủng phế cầu đang giảm rõ rệt độ nhạy cảm với cephalosporin thế hệ 2 và macrolide. Đây là dấu hiệu cảnh báo quan trọng, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa xét nghiệm vi sinh và lựa chọn kháng sinh phù hợp”, PGS Phạm Tuấn Cảnh nói.
Ở góc độ quản lí và hướng dẫn sử dụng thuốc, PGS.TS, dược sĩ Nguyễn Hoàng Anh, Giám đốc Trung tâm Quốc gia về Thông tin thuốc và Theo dõi phản ứng có hại của thuốc, nhấn mạnh việc nắm rõ phân loại kháng sinh, dược động học và dược lực học là nền tảng để kê kháng sinh đúng liều, vượt qua đề kháng và đảm bảo hiệu quả điều trị ngay từ giai đoạn sớm. Dược sĩ cộng đồng đóng vai trò then chốt trong tư vấn, giúp bệnh nhân tuân thủ đầy đủ thời gian điều trị.
Tại Việt Nam, GSK đã đồng hành cùng ngành y tế trong các hoạt động phòng chống AMR hơn 30 năm qua. Bác sĩ Phạm Thị Mỹ Liên, Chủ tịch GSK Việt Nam, nhận định: “Kháng kháng sinh không còn là vấn đề của tương lai mà là thách thức của hiện tại. Chúng ta phải hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe ngày mai”.
Từ góc nhìn của ngành hô hấp, GS.TS Ngô Quý Châu, Chủ tịch Hội Hô hấp Việt Nam, cho rằng kiểm soát AMR phải được thực hiện toàn diện ở ba lĩnh vực sử dụng kháng sinh nhiều nhất: hô hấp - tai mũi họng -nhi khoa. “Cần dựa trên dữ liệu vi sinh cập nhật tại bệnh viện, các nghiên cứu giám sát như SOAR và hành vi sử dụng thuốc của cộng đồng. Đồng thời, việc đồng bộ hóa hướng dẫn điều trị và tăng cường đào tạo nhân viên y tế ở mọi tuyến là điều kiện quan trọng để bảo vệ hiệu quả kháng sinh”, GS Châu cho biết.
Theo ước tính của WHO, từ năm 2020-2023 Việt Nam có gần 270.000 ca tử vong do đề kháng kháng sinh. Tức là bình quân mỗi năm có gần 70.000 ca tử vong liên quan đến kháng kháng sinh. Tỉ lệ kháng kháng sinh tại Việt Nam ở mức cao do nhiều yếu tố như lạm dụng và sử dụng kháng sinh quá mức, bán thuốc kháng sinh không có đơn thuốc của bác sĩ, và chỉ định sử dụng kháng sinh chưa phù hợp.
Trong bối cảnh kháng thuốc ngày càng phức tạp, nhiều tổ chức và doanh nghiệp dược phẩm đã tham gia các chương trình nghiên cứu và can thiệp nhằm giảm AMR. GSK mới đây giới thiệu sáng kiến Fleming - mạng lưới quy tụ chuyên gia các lĩnh vực khoa học, lâm sàng, công nghệ và chính sách nhằm phát triển giải pháp mới chống kháng kháng sinh.
GSK hiện sở hữu một trong những danh mục nghiên cứu AMR lớn nhất thế giới, bao gồm hơn 30 loại thuốc và vắc xin đang được phát triển, trong đó 12 sản phẩm hướng đến các tác nhân gây bệnh thuộc nhóm “nguy cấp” hoặc “cực kì quan trọng” theo WHO và CDC Hoa Kỳ.
