Trong quá trình nghiên cứu “Đặc điểm sinh học và hiện trạng nguồn lợi của cá “lịch củ” thuộc họ Cá chình rắn ở vùng ven biển và cửa sông từ Vũng Tàu đến Bến Tre và đề xuất giải pháp phát triển bền vững nguồn lợi”, các nhà khoa học của Viện Hải dương học - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã phát hiện ra nhiều loài cá Chình mới ở Việt Nam.
Trong đó, đáng chú ý là việc tìm thấy loài Cá chình Meadia roseni Mok, Lee et Chang, 1991 ở khu vực ven biển Đông Nam Bộ.
Đây vốn là loài cá sống ở vùng nước sâu hiếm gặp, trước đây chỉ được biết đến ở một số vùng biển ở Đài Loan. Phát hiện này được các nhà khoa học công bố trên tạp chí Acta Ichthyologica et Piscatoria, góp phần bổ sung cơ sở dữ liệu sinh vật đáy vùng biển sâu cho Việt Nam.
Vùng ven biển và cửa sông từ Vũng Tàu đến Bến Tre được biết đến là nơi hội tụ nhiều hệ sinh thái đa dạng như rừng ngập mặn, bãi bồi, cửa sông lớn, tồn tại một nhóm cá đặc biệt được ngư dân địa phương gọi là “lịch củ”,
Đây là tên dân gian chỉ các loài cá có kích thước rất dài, thuộc họ cá Chình rắn, sống vùi lấp trong nền đáy và có giá trị thương mại cao, một số loài có giá bán lên tới 500 - 700 nghìn đồng/kg. Tuy nhiên, các dữ liệu thông tin về loài rất hạn chế.
Trong quá trình khảo sát và nghiên cứu, ngoài Cá chình Meadia roseni Mok, Lee et Chang, 1991, các nhà khoa học đã xác định được 5 loài cá tiêu biểu thuộc họ cá Chình rắn ở vùng biển này.
Trong đó có 2 loài mới cho khoa học đã được mô tả gồm Cá lịch mỡ (Ophichthus cuulongensis Vo, Hibino & Ho, 2025) và Cá lịch dài thân đen (O. nguyenorum Vo, Hibino & Ho, 2025).
Ba loài còn lại là Cá chình rắn vây cao (O. macrochir), Cá chình rắn 2 hàng răng (O. rutidoderma) và Cá nhệch răng hạt (Pisodonophis cf. boro).
Trong số này, Cá lịch mỡ nổi bật cả về giá trị sinh thái lẫn kinh tế. Loài này có thể phát triển chiều dài tối đa tới 104,6 cm, thành thục sinh sản từ 68,5 cm trở lên. Cá sinh sản quanh năm, nhưng tập trung mạnh vào 2 giai đoạn tháng 2 - 3 và tháng 6 - 7. Một cá thể cái có thể đẻ trung bình hơn 31.000 trứng, tương đương khoảng 308 trứng mỗi gram trọng lượng. Thức ăn chính là các loài giáp xác như dã tràng, tôm nhỏ.
Về mặt khai thác, cá “lịch củ” hiện được đánh bắt chủ yếu bằng các ngư cụ truyền thống như cào đôi, giã cào đơn, lưới đáy, lưới te, bẫy rập và phương pháp đào hang. Trong đó, nghề giã cào chiếm khoảng 2,7% tổng sản lượng khai thác khu vực. Ước tính, mỗi năm vùng biển này cung cấp từ 150 - 180 tấn cá lịch củ, với trữ lượng dao động khoảng 300 - 350 tấn.
Nhằm bảo vệ và khai thác hợp lý nguồn lợi cá “lịch củ”, nhóm nghiên cứu đã đề xuất nhiều giải pháp cụ thể.
Với loài Cá lịch mỡ có giá trị kinh tế cao, các nhà khoa học khuyến nghị chỉ khai thác khi đạt chiều dài trên 68,5cm. Các ngư cụ sử dụng cần có mắt lưới lớn hơn 20mm để tránh khai thác cá non.
Nhóm nghiên cứu cũng đề xuất hạn chế hoặc cấm hoạt động giã cào tại những vùng biển nông dưới 10m, nơi loài cá này thường sinh sống và sinh sản. Đồng thời, tạm ngừng khai thác tại cửa sông trong các tháng sinh sản cao điểm (tháng 3 và tháng 9), giúp cá có cơ hội tái tạo quần thể.
Ngoài ra, các nhà nghiên cứu cũng đề nghị tăng cường tuần tra, kiểm soát hoạt động của tàu khai thác ven bờ nhằm giảm áp lực đánh bắt quá mức lên các loài cá quý hiếm và có giá trị kinh tế cao này.
Kết quả nghiên cứu của nhóm đã góp phần mở rộng hiểu biết về đa dạng sinh học vùng biển Việt Nam và cung cấp cơ sở khoa học quan trọng trong việc bảo vệ hệ sinh thái và phát triển bền vững nguồn lợi cá “lịch củ” trong tương lai.
