Trong nhiều năm qua, công tác chăm sóc sức khỏe và nâng cao chất lượng dân số tại các xã miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số luôn là nhiệm vụ trọng tâm của ngành Y tế Nghệ An. Trước thực trạng bệnh Thalassemia (tan máu bẩm sinh) có xu hướng gia tăng và để lại nhiều hệ lụy nặng nề cho gia đình và xã hội, việc chủ động phòng ngừa từ sớm thông qua truyền thông, tập huấn và nâng cao năng lực cho tuyến cơ sở được xác định là giải pháp then chốt, mang tính bền vững.
Mới đây, Sở Y tế Nghệ An đã tổ chức Hội nghị “Tập huấn về phòng, chống bệnh Thalassemia tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi” năm 2025, thu hút hơn 500 học viên là cán bộ, viên chức dân số, y tế đang công tác tại Trung tâm Y tế, Trạm Y tế xã và đội ngũ cộng tác viên dân số đến từ 18 xã miền núi thuộc các huyện Kỳ Sơn, Quế Phong, Tương Dương (cũ). Đây là hoạt động nằm trong Nội dung 2, Dự án 7 của Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Trang bị kiến thức, nâng cao năng lực cho tuyến cơ sở
Tại các lớp tập huấn, báo cáo viên của Trung tâm Huyết học – Truyền máu tỉnh Nghệ An đã cung cấp cho cán bộ y tế cơ sở và cộng tác viên dân số những kiến thức nền tảng và chuyên sâu về bệnh Thalassemia, từ khái niệm, nguyên nhân gây thiếu máu - thiếu sắt, phương pháp chẩn đoán, điều trị đến cơ chế di truyền và các biện pháp phòng bệnh hiệu quả trong cộng đồng.
Thalassemia là bệnh tan máu bẩm sinh nguy hiểm, xảy ra khi trẻ nhận gen bệnh từ bố hoặc mẹ. Người mắc bệnh phải đối mặt với tình trạng thiếu máu mạn tính, chậm phát triển thể chất, biến dạng xương, suy giảm sức khỏe nghiêm trọng và có thể tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Với những trường hợp thể nặng, bệnh nhân phải truyền máu suốt đời, kéo theo nguy cơ thừa sắt gây suy tim, tổn thương gan và rối loạn nội tiết. Chi phí điều trị cho một bệnh nhân thể nặng đến tuổi trưởng thành có thể lên tới hàng tỷ đồng - con số vượt quá khả năng chi trả của nhiều gia đình, nhất là ở vùng miền núi còn nhiều khó khăn.
Đáng lo ngại, Nghệ An là một trong những địa phương có tỷ lệ người mang gen Thalassemia cao của cả nước. Tại một số cộng đồng dân tộc thiểu số ở vùng cao, tỷ lệ mang gen bệnh có thể lên tới 20–30%. Trong khi đó, tình trạng hôn nhân cận huyết thống vẫn còn tồn tại ở một số nơi, làm gia tăng nguy cơ sinh con mắc bệnh thể nặng. Thực tế những năm gần đây cho thấy, ngành Y tế đã ghi nhận không ít trường hợp thai lưu, dị tật bẩm sinh liên quan đến Thalassemia nhưng không được phát hiện sớm do thiếu kiến thức về sàng lọc tiền hôn nhân và sàng lọc trước sinh.
Không chỉ tiếp thu kiến thức lý thuyết thông qua các lớp tập huấn, các học viên còn được tham gia thảo luận, xử lý những tình huống thực tế trong công tác tư vấn tiền hôn nhân, truyền thông thay đổi hành vi tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Qua đó, giúp đội ngũ cán bộ y tế cơ sở nâng cao kỹ năng tiếp cận cộng đồng, truyền đạt thông tin y tế một cách dễ hiểu, phù hợp với phong tục, tập quán của từng địa phương.
Từng bước giảm gánh nặng bệnh tật, nâng cao chất lượng dân số
Việc tổ chức các lớp tập huấn về phòng, chống bệnh Thalassemia cho tuyến cơ sở có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, góp phần phát hiện sớm và quản lý người mang gen bệnh trong cộng đồng, hạn chế tình trạng hôn nhân cận huyết hoặc các cặp vợ chồng cùng mang gen bệnh sinh con mắc thể nặng. Đây cũng là giải pháp căn cơ nhằm giảm số ca phù thai, giảm số trẻ sinh ra mắc bệnh Thalassemia, đồng thời từng bước nâng cao chất lượng điều trị và kéo dài tuổi thọ cho những bệnh nhân hiện đang điều trị.
Song song với hoạt động tập huấn, thực hiện Quyết định số 2165/QĐ-SYT ngày 5/12/2022 của Sở Y tế Nghệ An về kế hoạch triển khai các tiểu dự án y tế thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2030, trong giai đoạn 2022–2025, ngành Y tế và các địa phương miền núi đã triển khai nhiều hoạt động thiết thực hướng về cơ sở.
Hàng trăm buổi truyền thông về chăm sóc sức khỏe sinh sản, phòng tránh tảo hôn và hôn nhân cận huyết đã được tổ chức, thu hút hàng nghìn lượt người dân tham gia, trong đó đồng bào Mông, Thái, Khơ Mú chiếm tỷ lệ lớn. Các xã miền núi cũng đã cung cấp hàng nghìn lượt dịch vụ kế hoạch hóa gia đình, thực hiện khám sàng lọc trước sinh, sàng lọc sơ sinh cho phụ nữ mang thai và trẻ em, góp phần giảm nguy cơ dị tật bẩm sinh, nâng cao chất lượng dân số ngay từ gốc.
Cùng với đó, hàng chục lớp tập huấn đã được tổ chức cho cán bộ dân số, y tế thôn bản - lực lượng “cánh tay nối dài” của ngành Y tế tại cộng đồng. Những kết quả đạt được không chỉ giúp nâng cao chất lượng dịch vụ y tế cơ sở mà còn từng bước thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi của người dân trong việc chủ động phòng, chống bệnh Thalassemia.
Có thể khẳng định, các hoạt động tập huấn, truyền thông và sàng lọc được triển khai đồng bộ tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi Nghệ An đã và đang góp phần giảm gánh nặng y tế, kinh tế - xã hội do bệnh tan máu bẩm sinh gây ra. Quan trọng hơn, đây là nền tảng vững chắc để nâng cao chất lượng dân số, cải thiện sức khỏe cộng đồng, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững vùng miền núi, vùng sâu, vùng xa của tỉnh Nghệ An trong những năm tới.