Một buổi sớm trên vùng biển Khánh Hòa, mặt trời còn ngái ngủ sau rặng núi Hòn Tre. Sóng vẫn đều đều vỗ nhịp, còn đàn chim yến đã ríu rít bay về, mang theo những sợi rong biển ướt mềm, những sợi cỏ khô, những hạt nước mặn óng ánh – để dệt nên những chiếc tổ mong manh trên vách đá.
Nhìn cảnh ấy, người dân vùng biển nói vui: “Con người xây nhà bằng gạch, còn chim yến xây nhà bằng… tình cảm”. Bởi mỗi chiếc tổ yến là kết tinh của sự cần mẫn, kiên nhẫn và chung thủy – ba điều mà con người đôi khi còn phải học lại từ thiên nhiên.
Khi thiên nhiên dạy con người biết lắng nghe
Khánh Hòa nổi tiếng là “xứ sở yến sào”. Nhưng ít ai biết, nghề yến sào ở đây không phải là chuyện “bắt chim lấy tổ”, mà là câu chuyện dài của sự tương tác giữa con người và thiên nhiên.
Ngày xưa, người dân chỉ biết đến những hòn đảo hoang như Hòn Nội, Hòn Ngoại, Hòn Sam, Hòn Mun… nơi yến làm tổ trong các vách đá cheo leo. Khi biển lặng, họ chèo thuyền ra, men theo lối mòn, trèo lên vách đá dựng đứng để hái tổ. Công việc nguy hiểm, nhưng cũng lạ thay, người hái yến phải thuộc từng đường bay, từng hơi thở của loài chim. Họ chỉ lấy tổ khi yến đã rời đi, không phá trứng, không làm yến sợ.
Bởi chỉ cần một tiếng động mạnh, một bóng người lạ, chim yến sẽ bay đi mãi, không trở lại. Từ đó, dân gian Khánh Hòa có câu: “Giữ yến phải giữ lòng, giữ lòng thì yến mới về”. Nghe tưởng như triết lý kinh tế, nhưng thật ra là bài học về môi trường và đạo đức sinh thái. Hóa ra, thiên nhiên không đòi hỏi con người phải “khai thác”, mà chỉ cần “đồng hành” và “tôn trọng”.
Khi nghề yến dạy con người học cách “chung sống tử tế”
Có người nói vui: “Yến là loài biết chọn chủ”.
Bởi nhà nào ồn ào, khói bụi, chật chội, yến chẳng đến.
Chỉ khi nơi ấy có không khí lành, nước sạch, gió hiền, yến mới tìm về.
Câu chuyện ấy chẳng khác gì một ẩn dụ về xã hội con người. Doanh nghiệp muốn người tài, phải tạo môi trường đáng sống. Địa phương muốn người dân gắn bó, phải tạo môi trường đáng tin. Và thiên nhiên, muốn ở lại với ta, cũng cần một môi trường tử tế.
Những người nuôi yến ở Khánh Hòa hiểu điều đó sâu sắc. Họ lắp loa phát âm thanh gọi yến, nhưng âm lượng chỉ vừa đủ. Họ giữ cho mái nhà mát, sạch, yên bình – như đang chăm sóc “khách quý của trời”. Nói cho vui, nghề yến không chỉ là “kinh tế sinh học”, mà còn là “kinh tế đạo đức”, nơi người nuôi phải học cách kiên nhẫn, nhẹ nhàng và… biết im lặng.
Khi tổ yến kể chuyện con người
Nhìn một chiếc tổ yến, người ta thấy cả một triết lý sống.
Tổ yến nhỏ nhưng bền, được kết bằng nước dãi của chim yến – thứ “keo” do chính cơ thể nó tạo ra, từng chút, từng đêm. Nhiều người hỏi: “Vì sao chim yến không làm tổ lớn hơn, để khỏi rơi?”.
Có lẽ, thiên nhiên muốn nhắc ta rằng: “Cái tổ vững không phải vì to, mà vì được xây bằng tình thương và sự kiên định”.
Cũng như con người, không cần nhiều của cải, chỉ cần tình cảm thật và niềm tin bền thì cũng đủ an yên giữa bão tố cuộc đời.
Khi nghề yến gợi mở bài học phát triển bền vững
Ngày nay, tổ yến Khánh Hòa không chỉ là sản vật quý, mà còn là thương hiệu quốc gia. Từ nghề hái yến tự nhiên, người dân đã phát triển thành ngành nuôi yến nhân tạo, áp dụng công nghệ, quản lý sinh học, truy xuất nguồn gốc, xuất khẩu sang nhiều nước. Nhưng đằng sau sự phát triển đó, vẫn giữ nguyên một “tinh thần gốc”: thuận theo tự nhiên.
Người Khánh Hòa có triết lý riêng: “Nuôi yến là nuôi niềm tin. Tin rằng nếu ta cư xử đúng mực, thiên nhiên sẽ trả lại gấp nhiều lần”.
Nghề yến vì vậy là “môn học sinh thái” tuyệt vời, dạy ta về mối quan hệ cộng sinh: con người và thiên nhiên không đứng ở hai phía, mà cùng trong một vòng tay.
Tổ yến – biểu tượng của sự giao hòa
Nhìn đàn yến chao liệng trên bầu trời Nha Trang, ta chợt thấy trong đó có dáng hình của chính mình – những con người đang học cách bay trong thế giới mới.
Bay cao, nhưng không quên nhìn xuống.
Bay xa, nhưng vẫn giữ bản năng tìm về tổ ấm.
Bay giữa mây trời, nhưng vẫn biết đâu là hướng gió, đâu là bờ đất an lành.
Có lẽ, đó chính là triết lý sống của người Khánh Hòa: hiền hòa, bền bỉ, không ồn ào mà sâu sắc – như chính hương vị của tổ yến: thanh khiết, tinh tế, nhẹ nhàng mà giàu dinh dưỡng cho đời.
Khi con người học cách bay cùng thiên nhiên
Trong nhịp sống hiện đại, con người mải mê xây dựng “nhà cao, cửa rộng”, đôi khi quên rằng tổ yến chỉ bé bằng bàn tay, nhưng chứa đựng cả trời yêu thương.
Khi ta biết sống nhẹ hơn, biết lắng nghe gió và sóng, biết tôn trọng những điều nhỏ bé quanh mình, ta sẽ thấy thiên nhiên không hề xa cách – nó đang dang tay, mời gọi ta cùng bay.
Có lẽ, hạnh phúc cũng như tổ yến: không phải ở chỗ cao sang, mà ở chỗ được xây nên từ sự kiên nhẫn, chân thành và hòa hợp với trời đất.
Khánh Hòa là địa phương có sản lượng yến sào lớn nhất cả nước, chiếm hơn 70% thị phần tổ yến tự nhiên Việt Nam. Hiện toàn tỉnh có hơn 40 đảo yến và hàng nghìn ngôi nhà nuôi yến trong đất liền, tập trung nhiều ở Nha Trang, Cam Ranh, Vạn Ninh. Sản phẩm yến sào Khánh Hòa đã được đăng ký chỉ dẫn địa lý quốc gia, xuất khẩu sang hơn 10 quốc gia và vùng lãnh thổ.
* Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội
