Bùng nổ sách “chữa lành”
Những năm gần đây, thị trường sách chứng kiến sự bùng nổ mạnh mẽ của dòng sách được gắn nhãn “chữa lành”. Từ các kệ sách trong hiệu sách lớn, gian hàng online đến những bài review trên mạng xã hội, không khó để bắt gặp những tựa sách hứa hẹn giúp người đọc “xoa dịu tâm hồn”, “vượt qua tổn thương”, “học cách yêu thương bản thân”. Với nhiều người trẻ, sách chữa lành dường như trở thành một liệu pháp tinh thần phổ biến, dễ tiếp cận giữa guồng quay áp lực ngày càng nặng nề của cuộc sống hiện đại.
Theo nền tảng sách điện tử Waka, lượt đọc và nghe các sách chủ đề chữa lành, thấu hiểu bản thân, quản lý cảm xúc đạt trung bình 680.000 lượt mỗi tháng, tăng hơn 30% so với cùng kỳ năm trước. Trên thị trường sách giấy, nhiều đầu sách ghi nhận lượng phát hành và tái bản lớn như sách Con đường chuyển hóa, Chia sẻ từ trái tim bán hơn 100.000 bản; các tác phẩm của Hae Min như Bước chậm lại giữa thế gian vội vã, Yêu những điều không hoàn hảo, Khi mọi điều không như ý đạt 40.000-100.000 bản.
Đầu năm 2025, loạt sách như Chữa lành đứa trẻ tổn thương bên trong, Nỗi đau này không thuộc về bạn, Chăm sóc bản thân thật sự, Hạnh phúc mỗi ngày tiếp tục được tìm đọc mạnh. Các tựa sách tập trung vào sức khỏe tinh thần, quản lý cảm xúc, thiền định và hóa giải tổn thương quá khứ, đáp ứng nhu cầu cốt lõi của độc giả: Thấu hiểu, chấp nhận và yêu thương chính mình để kiến tạo cuộc sống tốt đẹp hơn.
Sự phát triển của mạng xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy xu hướng. Những đoạn trích ngắn, những câu nói giàu cảm xúc, dễ đồng cảm được chia sẻ rộng rãi, nhanh chóng tạo hiệu ứng lan tỏa. Một cuốn sách được gắn với thông điệp “dành cho những tâm hồn tổn thương” hay “đọc để thấy mình không cô đơn” dễ dàng trở thành lựa chọn của nhiều người trẻ đang tìm kiếm sự an ủi tinh thần.
Tuy nhiên, sự bùng nổ quá nhanh của thị trường cũng kéo theo nhiều hệ lụy. Không ít ấn phẩm “chữa lành” hiện nay được sản xuất theo công thức quen thuộc như ngôn ngữ mềm mại, thông điệp tích cực, lặp lại những lời khuyên chung chung như “hãy yêu thương bản thân”, “mọi chuyện rồi sẽ ổn”, “bạn xứng đáng với hạnh phúc”… Những thông điệp này có thể mang lại cảm giác dễ chịu tức thì, nhưng lại thiếu chiều sâu phân tích và nền tảng khoa học cần thiết.
Ông Đặng Vũ Cảnh Linh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thanh niên, nói rằng, các khảo sát về nhu cầu đọc của thanh thiếu niên cho thấy một tỷ lệ lớn bạn trẻ quan tâm tới các cuốn sách về tâm lý, giao tiếp và những sản phẩm mang tính chỉ dẫn, cung cấp kỹ năng giúp cá nhân vượt qua khủng hoảng, khó khăn trong cuộc sống. “Đây là một nhu cầu hoàn toàn bình thường của thanh thiếu niên - giai đoạn các em còn thiếu kinh nghiệm sống, đang trong quá trình hình thành nhân cách, phải đối mặt với nhiều biến động tâm lý và áp lực trong cuộc sống. Khi gặp khó khăn, việc tìm sách như một kênh tham khảo để tự trấn an và tìm hướng giải quyết là điều dễ hiểu. Chưa kể, đọc sách là một thói quen rất tốt”, ông Linh nói.
Không thể trở thành “liều thuốc đặc trị”
Vấn đề đáng lo ngại, theo ông Đặng Vũ Cảnh Linh, nằm ở thực trạng xuất bản và lan truyền tràn lan các loại sách “chữa lành” hiện nay. Do chịu tác động mạnh của yếu tố thị trường, không phải cuốn sách nào cũng do các chuyên gia tâm lý, giáo dục có chuyên môn viết ra. Nhiều tác phẩm được xây dựng từ trải nghiệm cá nhân, thiếu cơ sở khoa học và không trải qua quá trình thẩm định nghiêm túc về kiến thức, phương pháp. Trong khi đó, không ít bạn trẻ lại tiếp nhận và vận dụng ngay những nội dung này vào đời sống cá nhân. Điều này tiềm ẩn nguy cơ lệch lạc, bởi có những kiến thức, kỹ năng hoặc lời khuyên không đúng, không phù hợp với từng hoàn cảnh cụ thể.
Ông Linh nhấn mạnh rằng, sách về tâm lý, chữa lành có tác động giáo dục rất lớn, bởi nó ảnh hưởng trực tiếp đến cách con người suy nghĩ, nhận thức và định hướng hành vi. Khi các ấn phẩm thiếu kiểm soát xuất hiện dày đặc, với nội dung mâu thuẫn, trái chiều, thậm chí sai lệch, sẽ vô tình ảnh hưởng tiêu cực đến thanh thiếu niên - nhóm đối tượng chưa đủ trải nghiệm để tự sàng lọc thông tin. Không chỉ sách in, mà cả các tài liệu, nội dung “chữa lành” trên mạng xã hội, nhiều khi không rõ nguồn gốc, cũng đang cùng lúc “bủa vây” người trẻ. “Trong biển thông tin đó, bên cạnh những nội dung đúng đắn, khoa học, vẫn tồn tại không ít yếu tố độc hại”, ông nói.
Theo ông Linh, nếu chỉ dừng lại ở việc làm dịu cảm xúc, sách chữa lành mới chỉ giải quyết phần “ngọn” của vấn đề. Trong khi đó, những áp lực mà người trẻ đối mặt lại bắt nguồn từ những “gốc rễ” sâu xa hơn: thiếu kỹ năng sống, thiếu bản lĩnh đối diện với bất định, thiếu năng lực tự học và thích nghi trong một thế giới thay đổi nhanh... “Sách không thể trở thành liều thuốc đặc trị cho mọi vấn đề của người trẻ. Cuộc sống đòi hỏi mỗi cá nhân phải học từ trải nghiệm thực tế, từ lao động, từ các mối quan hệ xã hội và từ chính những va vấp của bản thân”, ông nói.
Thực tế hiện nay, một bộ phận thanh niên khi rơi vào khủng hoảng tâm lý lại coi việc đọc sách “chữa lành” như uống thuốc, chỉ cần làm theo hướng dẫn là mọi vấn đề sẽ được giải quyết. Cách tiếp cận này, theo ông, có thể phản tác dụng, khiến người trẻ né tránh việc đối diện và giải quyết tận gốc những khó khăn của mình.
“Nhà văn triệu bản” Quách Lê Anh Khang, tác giả của nhiều tựa sách đào sâu vào khía cạnh cảm xúc được độc giả săn đón, nhấn mạnh, sách “chữa lành” chỉ phát huy giá trị khi người đọc thực sự sống cùng những điều đã tiếp nhận, kiên nhẫn thực hành mỗi ngày, bởi sự an lành nội tâm là một hành trình dài, không phải cảm xúc thoáng qua. Anh cho rằng, sách chữa lành chỉ để cảm thấy thư giãn trong thoáng chốc thì cũng giống như viên thuốc giảm đau tức thời.
Mới đây, trên nhóm Người Đọc Sách với hơn 812.000 thành viên, một bạn trẻ đăng bài xin tư vấn tìm cuốn sách phù hợp cho người đang chịu áp lực bởi những dòng suy nghĩ logic ngày càng dày đặc, căng thẳng. Tuy nhiên, phần lớn ý kiến trong cộng đồng cho rằng giải tỏa áp lực không nên chỉ trông chờ vào sách. Nhiều thành viên khuyên nên trút bỏ căng thẳng bằng cách hòa mình vào thiên nhiên, chạy bộ, tập thể dục thể thao, hay làm những điều tích cực.
Một bạn đọc chia sẻ: “Không có cuốn sách nào giúp bạn giảm áp lực tận gốc đâu. Muốn vượt qua căng thẳng, cần sự động viên, thấu hiểu từ người thân, tự buông lỏng bản thân hoặc cùng gia đình đi đâu đó để nhẹ lòng hơn”.