Nhớ nghệ sĩ Thiên Kim và vụ khủng bố 'Lấp sông Gianh'

Khát vọng thống nhất đất nước

Trong những lần trò chuyện với báo giới, nghệ sĩ Thiên Kim kể, bà sinh ra trong gia đình có truyền thống nghệ thuật cải lương. Cha bà là kép độc Sáu Đỏ nổi tiếng. Vì thế, Thiên Kim đã bén duyên với cải lương từ năm lên 8 tuổi. Thiên Kim thường được giao các vai diễn đào con, kép nhí hay người hầu cho gánh hát Kim Thoa. Năm 16 tuổi, Thiên Kim được mời sang gánh hát Bích Thuận. Tại đây, cô được chọn vào vai Điêu Thuyền (Đào chính trong vở cải lương Phụng Nghi Đình). Tuy lần đầu tiên đóng vai chính nhưng nhờ có thời gian dài sống với cải lương, Thiên Kim đã hoá thân thành một Điêu Thuyền đầy sắc đẹp và tài năng, vì hoàn cảnh đẩy đưa mà phải bày ra nhiều mưu kế để cứu Vương triều. Vai diễn của Thiên Kim đã để lại dấu ấn trong lòng khách mộ điệu cải lương, đưa cô lên đỉnh cao sự nghiệp, trở thành một trong những cô đào ăn khách ngày đó.

Năm 1955, nghe tin gánh Kim Thoa tái lập, Thiên Kim quyết định trở về “mái nhà xưa” từng nuôi dưỡng mình. Vai diễn đầu tiên cô được giao là Thơ Đào - đào chính trong vở Lấp sông Gianh của soạn giả Kinh Luân.

Theo hồi ký của đạo diễn Duy Lân (1910 - 1973) - người dựng vở Lấp sông Gianh, ngay từ khi mới hình thành, các nghệ sĩ cải lương miền Nam luôn đồng hành cùng dân tộc trong các cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc với khát vọng giành độc lập và thống nhất đất nước. Trong thời kỳ Pháp thuộc, những đêm diễn ở đình, chùa hay rạp hát, đa số các đoàn cải lương đều dựng vở có liên quan đến những vị anh hùng trong lịch sử để hun đúc tinh thần quật khởi của dân tộc. Vì thế, năm 1955, trước bối cảnh chính quyền Ngô Đình Diệm đang vi phạm Hiệp định Genève 1954, các nghệ sĩ từ vùng kháng chiến và các nghệ sĩ đang hoạt động ở nội thành Sài Gòn đã tìm cách đấu tranh đòi chính quyền Sài Gòn phải thực thi đúng Hiệp định. Vở Lấp sông Gianh ra đời thể hiện tinh thần và nội dung đấu tranh nói trên.

Và vụ khủng bố kinh hoàng

Nghệ sĩ Thiên Kim kể, đêm ra mắt vở diễn Lấp sông Gianh vào tối 19/12/1955, rạp hát Nguyễn Văn Hảo, nay là trụ sở Nhà hát kịch TPHCM (trên đường Trần Hưng Đạo) chật kín. Khán giả say mê theo dõi mối tình của đôi uyên ương và hồi hộp chờ đợi đại cảnh cuối vở với hình ảnh lấp sông Gianh - con sông chia cắt hai miền Nam - Bắc để non sông quy về một mối. Khi sân khấu đang tắt đèn để chuyển sang cảnh cuối, đột nhiên một tiếng nổ lớn vang lên. Kẻ nào đó đã trà trộn vào khán giả và ném lựu đạn lên sân khấu. “Trong phút chốc, sân khấu tan hoang, đổ nát. Khán giả chen nhau tháo chạy. Hai nghệ sĩ chết tại chỗ, một nghệ sĩ chết tại bệnh viện. Nhiều nghệ sĩ khác như đạo diễn Duy Lân bị cắt cụt chân, Hữu Phước, Sáu Thoàn, Bảy Xê, Văn Sa... đều bị thương. Tôi bị nhiều mảnh đạn ghim vô người, sau này không thể lấy ra được”, nghệ sĩ Thiên Kim kể lại.

Hành động khủng bố vở cải lương Lấp sông Gianh đã khiến tinh thần đấu tranh của những người yêu nước tại Sài Gòn càng sục sôi và dâng cao. Hội Nghệ sĩ ái hữu tương tế đã mở cuộc đấu tranh đòi bồi thường cho các nạn nhân, tổ chức đưa tang người tử nạn. Các cuộc biểu tình đã thu hút hàng ngàn người tham gia. Các đoàn hát cũng tổ chức các suất hát để ủng hộ cho các nghệ sĩ, nêu cao tinh thần đấu tranh yêu nước.

Nghệ sĩ Thiên Kim vui cùng bè bạn tại Viện Dưỡng lão Nghệ sĩ TPHCM. Ảnh: TL

Trao đổi với PV Tiền Phong trong dịp Kỷ niệm 100 năm Sân khấu cải lương, NSND Bạch Tuyết đánh giá, vở Lấp sông Giang là một minh chứng cho việc các nghệ sĩ cải lương đã song hành với những người yêu nước trong công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Dù bị khủng bố đẫm máu, tinh thần ấy không giảm đi mà còn bùng lên mạnh mẽ hơn.

Trở lại với nghệ sĩ Thiên Kim, sau vụ khủng bố đó, do bị thương, bà đã không thể lên sân khấu. Nhưng, vì niềm đam mê với nghệ thuật, bà chuyển sang hát tân nhạc, đi lồng tiếng, đóng phim... Nghệ sĩ Thiên Kim từng biểu diễn chung sân khấu với Ban hợp ca Thăng Long, hát những bài như Hòn vọng phu (sáng tác: Lê Thương), Lời người ra đi (sáng tác: Trần Hoàn)... Các bộ phim ghi dấu ấn của nghệ sĩ Thiên Kim như: Vĩnh biệt đàn bà, Võ sĩ bất đắc dĩ, Vua sân cỏ, Mẹ chồng nàng dâu, Chàng trai không biết ghen, Hạnh phúc quanh đây, Những đứa con thành phố, Bỗng dưng muốn khóc, Hoa hồng không dành cho em, Hot boy nổi loạn… Bà từng trải lòng: “Tôi đã trải qua những giây phút hãi hùng trên sân khấu đến mức phải bỏ sân khấu. Nhưng không hát được nữa thì tôi đi lồng tiếng, đóng phim. Nghệ thuật nào mà tôi còn làm được thì tôi sẽ làm. Đó là niềm hạnh phúc lớn nhất của tôi”.

Suốt cuộc đời, trải qua nhiều thăng trầm, nghệ sĩ Thiên Kim có hàng trăm vai diễn trong các bộ phim điện ảnh, phim truyền hình. Dù chỉ là những vai phụ nhưng bà không nề hà, vẫn miệt mài với vai diễn cho đến khi đuối sức ở tuổi 90. Bà đã trở thành tấm gương sáng cho các thế hệ nghệ sĩ trẻ với lối sống giản dị, luôn nghiêm túc và tận tâm với nghề.