Nơi chữa lành
Trung tâm Cứu hộ gấu Bạch Mã nằm trên đồi Hòa Bình, trong khu phân dịch vụ hành chính của Vườn Quốc gia Bạch Mã (xã Phú Lộc, TP Huế). Đưa vào vận hành từ cuối năm 2023, nơi đây hiện là “ngôi nhà” chung của 19 cá thể gấu ngựa từng bị nuôi nhốt lấy mật hoặc làm thú cưng.
Từ cổng trung tâm nhìn vào, hệ thống công trình được bố trí hợp lý, khoa học gồm văn phòng, bệnh viện thú y ở vị trí cao, phía dưới là 2 nhà gấu đôi với 34 buồng nuôi cùng 4 khu bán hoang dã đạt chuẩn quốc tế. Các cá thể gấu ở đây được đặt tên theo cách đầy thân thương như Armstrong, Buzz, Apollo, Nắng, Celeste, Romeo, Hoa (Bloom), Lộc (Bud), Mầm (Sprout)... hay gắn với tính cách như “công chúa”, “đại ca giang hồ”.
“Ở đây, chúng không còn là những vật nuôi chịu đựng bao đau đớn nữa, mà là những người bạn đồng hành của chúng tôi. Đây là nơi chữa lành cho những cá thể gấu từng bị tổn thương cả thể xác lẫn tinh thần”, chị Mai Trang - nhân viên điều phối của Trung tâm cứu hộ gấu Bạch Mã, chia sẻ.
Mới đây, vào giữa tháng 6, Trung tâm Bạch Mã tiếp tục tiếp nhận thêm một cá thể gấu ngựa đực nặng khoảng 130kg, được người dân ở Hải Phòng tự nguyện bàn giao sau gần 20 năm nuôi làm “thú cưng”. Con gấu được đặt tên Smokey có bàn chân bị sừng hóa, răng mòn, nhưng sức khỏe ổn định. “Chúng tôi cố gắng để Smokey sớm thích nghi với cuộc sống mới,” chị Trang bày tỏ.
Chị Trang còn kể rằng mỗi cá thể gấu có tính cách riêng, phản ứng khác nhau với tiếng nói và cử chỉ của con người. “Gấu ở đây nhạy cảm lắm. Mỗi ngày tôi quan sát toàn bộ đàn, nếu thấy biểu hiện lạ là báo ngay cho bác sĩ thú y,” chị nói, mắt vẫn dõi theo một chú gấu đang lim dim ngủ dưới gốc cây trong khu nuôi bán tự nhiên.
Hành trình đồng cảm
Trong khu điều trị, bác sĩ thú y Phạm Thị Lan Hương (28 tuổi, quê Bắc Giang) quan sát từng cử động nhỏ của các chú gấu. Cô gái trẻ đã có 5 năm làm việc cho Tổ chức Động vật Châu Á, sở hữu chứng chỉ thú y quốc tế. Sinh ra ở vùng quê Bắc Giang, tình yêu động vật đến với Hương từ khi cô chữa khỏi bệnh ngoài da cho chú mèo nhỏ của mình. Tốt nghiệp Học viện Nông nghiệp Việt Nam, cô tiếp tục học thêm hai năm chuyên sâu về thú y quốc tế, rồi chính thức làm việc tại trung tâm cứu hộ gấu.
“Bệnh nhân của chúng tôi không biết nói, không biết chia sẻ bệnh tình, nên người chăm sóc phải cực kỳ kiên nhẫn”, Hương bộc bạch. Cùng làm việc với Hương là chị Đặng Thị Thanh Phương (29 tuổi, quê Hội An, Đà Nẵng). Trước đây, Phương là hướng dẫn viên du lịch, nhưng sau đại dịch COVID-19, chị quyết định rẽ hướng. Lúc đầu Phương chỉ nghĩ thử làm xem sao, không ngờ lại gắn bó với công việc chăm gấu. Mỗi ngày, nhóm của Phương dọn vệ sinh chuồng trại, chuẩn bị thức ăn, đồ chơi, ghi chép hành vi của gấu. “Gấu thông minh và rất nhạy cảm. Có con thích chơi với lốp xe, có con chỉ chịu ăn dưa hấu, có con lại mê tắm mưa. Chúng tôi phải hiểu từng con như hiểu tính nết của trẻ nhỏ vậy”, Phương kể.
Câu chuyện về Buzz, một chú gấu ngựa từng bị hút mật nhiều năm, khiến mọi người xúc động. Khi được cứu hộ, Buzz mắc cao huyết áp, viêm lợi, sỏi mật, bàn chân chai sạn, nứt nẻ. Sau nhiều tháng được chăm sóc, phần chai sừng rụng dần, da non mọc lại, khớp chân linh hoạt. Buzz theo thời gian đã có thể leo trèo, đi lại bình thường. “Mỗi bước đi khỏe mạnh của nó là niềm hạnh phúc, là phần thưởng lớn nhất đối với chúng tôi”, Phương nói.
Hiện trung tâm ở Bạch Mã có gần 30 nhân viên làm công việc chăm nuôi gấu, phần lớn là nữ, tuổi đời còn rất trẻ. Họ rời quê, sống giữa núi rừng Bạch Mã, xa cách khu dân cư bên ngoài, ngày ngày làm bạn với những cá thể gấu. “Chúng tôi coi nơi này như nhà của mình, đàn gấu như những thân nhân”, chị Mai Trang bày tỏ.
Sống, làm việc giữa núi rừng vắng vẻ, họ là những “bóng hồng” chân yếu tay mềm. Nhưng trước những cá thể gấu - loài vật vô cùng mạnh mẽ, họ tỏ ra kiên nhẫn, khéo léo, tinh tế, đầy lòng yêu thương và nghị lực. Những cô gái ấy học cách lắng nghe và kiên nhẫn với từng con vật to lớn từng chịu bao tổn thương. Công việc của họ không hào nhoáng. Nắng, mưa đều phải vào khu nuôi, ghi chép tỉ mỉ từng biểu hiện của con vật, dọn dẹp, kiểm tra sức khỏe cho chúng. Nhưng đổi lại, họ có niềm hạnh phúc giản dị. Đó là được nhìn thấy những con vật ấy hồi phục, khỏe mạnh trở lại, được nghe tiếng kêu của gấu giữa núi rừng mỗi ngày.
Tiến sĩ Nguyễn Vũ Linh - Giám đốc Vườn Quốc gia Bạch Mã, cho biết: “Gấu là loài có tuổi thọ trung bình 30 - 35 năm. Nhưng phần lớn gấu nuôi nhốt đều bị suy giảm sức khỏe nghiêm trọng do bị hút mật hoặc nuôi trong không gian chật hẹp. Chúng tôi luôn khuyến khích người dân tự nguyện giao nộp để đưa gấu về trung tâm cứu hộ, nơi chúng được chăm sóc y tế, phục hồi, được yêu thương và sống đúng bản năng hoang dã”.
Từ năm 2007 đến nay, Tổ chức Động vật Châu Á (Animals Asia) đã cứu hộ hơn 290 cá thể gấu tại Việt Nam, trong đó 191 cá thể được chăm sóc, nuôi dưỡng tại hai trung tâm ở Tam Đảo và Bạch Mã (Huế). Gấu ở đây được chăm sóc y tế, phục hồi sức khỏe và sống trong môi trường bán tự nhiên để khôi phục bản năng. Riêng trong năm 2025, có thêm 8 cá thể được người dân tự nguyện chuyển giao. Cùng với công tác cứu hộ, Animals Asia phối hợp với lực lượng kiểm lâm tuyên truyền pháp luật, hợp tác với Hội Đông y Việt Nam giới thiệu các vị thuốc thay thế mật gấu, đồng thời triển khai nhiều chương trình giáo dục cộng đồng. Từ tháng 4 đến tháng 6/2025, các đoàn công tác đã rà soát tại 12 tỉnh, thành, ghi nhận 156 cá thể gấu vẫn còn bị nuôi nhốt, tiếp tục vận động người dân chuyển giao để “không cá thể gấu nào bị bỏ lại phía sau”.