VVA-14 - các chữ cái là từ viết tắt của "máy bay đổ bộ cất cánh thẳng đứng" và 14 là số động cơ - được thiết kế để cất cánh từ bất cứ đâu mà không cần đường băng và có khả năng bay liên tục ngay phía trên mặt nước.
Được thiết kế vào những năm 1960, chiếc máy bay này là câu trả lời đối với tên lửa đạn đạo Polaris. Mỹ đã triển khai loại tên lửa này từ năm 1961 trên hạm đội tàu ngầm nhằm mục tiêu răn đe hạt nhân. Theo suy nghĩ của nhà thiết kế Robert Bartini, tàu đổ bộ VVA-14 sẽ là cỗ máy hoàn hảo để tìm kiếm và tiêu diệt các tàu ngầm mang tên lửa.
Tuy nhiên, kế hoạch đã không thành công. Chỉ có hai trong số ba nguyên mẫu đề xuất được chế tạo và chỉ một chiếc đã từng bay. Khi Bartini qua đời vào năm 1974, dự án chết theo ông, và nguyên mẫu thứ hai bị tháo dỡ.
Chiếc đầu tiên, hầu như còn nguyên vẹn, được gửi đến Bảo tàng Không quân Trung tâm gần Moscow năm 1987, nhưng đã xảy ra sự cố. Máy bay đã bị cướp phá và hư hỏng, và nó đã không được sửa chữa kể từ đó.
Andrii Sovenko, một nhà sử học hàng không Liên Xô cho biết: “VVA-14 là một chiếc thuyền bay cất cánh từ mặt nước, hạ cánh theo phương thẳng đứng, bay như một chiếc máy bay thông thường”. Năm 2005, Sovenko gặp Nikolai Pogorelov, trợ lý của Robert Bartini trong giai đoạn thiết kế máy bay.
"Theo Pogorelov, Bartini là một người nhìn xa trông rộng, có trí óc và tính cách khác thường. Dường như ông ta không đến từ thời của mình, mà đến từ một thời đại khác - có người còn gọi ông ta là người ngoài hành tinh. Không nghi ngờ gì, Bartini đã để lại dấu ấn trong việc chế tạo máy bay của Liên Xô. Tuy nhiên, ông ấy trở nên nổi tiếng chủ yếu nhờ những ý tưởng và khái niệm của mình, và chỉ một vài trong số đó thực sự trở thành hiện thực”, Sovenko nói.
Bartini, người rời quê nhà ở Ý sang Liên Xô năm 1923 sau khi phe Phát xít nổi lên, đã dự kiến một số phiên bản VVA-14, bao gồm một phiên bản có phao bơm hơi để hạ cánh trên mặt nước và một phiên bản khác có cánh gấp có thể cất cánh từ tàu biển. Nguyên mẫu đầu tiên được bay thử vào năm 1972.
"Tổng cộng, từ năm 1972 đến 1975, nó đã thực hiện 107 chuyến bay với hơn 103 giờ bay , "Sovenko nói.
Vẻ ngoài kỳ quặc khiến nó có biệt danh là Zmei Gorynich, theo tên một con rồng trong truyện dân gian Nga. Sovenko cho biết: “Khi nhìn từ mặt đất, VVA-14 gây ra sự liên tưởng với Zmei Gorynych: nó cũng có ba cái đầu, đôi cánh tương đối nhỏ”.
Nguyên mẫu thứ hai được cho là sẽ được trang bị động cơ cất cánh thẳng đứng, nhưng rồi điều này không xảy ra, vì loại động cơ phù hợp chưa bao giờ được phát triển. Dự án chết yểu, và chiếc máy bay đã bị tháo rời.
Bartini đã cố gắng thổi luồng sinh khí mới vào VVA-14 bằng cách nó biến thành ekranoplan, một loại máy bay sử dụng hiệu ứng mặt đất để lướt gần các bề mặt như nước ở tốc độ cao giống như thủy phi cơ. Liên Xô trở thành nước dẫn đầu không thể tranh cãi trong lĩnh vực này. Tuy nhiên, dự án đã thất bại.
"Tôi nghĩ quân đội Liên Xô rất nhanh chóng nhận ra rằng hiệu quả của VVA-14 như một máy bay chống ngầm sẽ rất thấp. Nó chỉ có thể mang một số lượng rất nhỏ tên lửa và những thách thức kỹ thuật khi tạo ra một phương tiện bất thường như vậy là rất lớn”. Sovenko nói. Cuối cùng, quân đội dựa vào nhiều máy bay thông thường hơn cho công việc chống ngầm.
Sau khi được nghỉ hưu, nguyên mẫu ban đầu được chuyển bằng sà lan từ Taganrog ở miền nam nước Nga, nơi nó đã được chế tạo và thử nghiệm, đến một thị trấn nhỏ gần Moscow. Được đưa lên bờ, nó bị bỏ mặc và một phần bị phá hủy và tháo dỡ.
Sau đó được vận chuyển bằng trực thăng đến gần Bảo tàng Không quân Trung tâm, chiếc máy bay hư hỏng nặng và trong tình trạng đó cho đến ngày nay.
Sovenko nói: "Thật vậy, một số mảnh vỡ của nguyên mẫu ban đầu đã đó trong 33 năm, dưới dạng sắt vụn. Tại sao ban quản lý bảo tàng sẽ không thực hiện các biện pháp để khôi phục lại chiếc máy bay rất thú vị này?”
Tàu ngầm ‘quái vật Akula’ duy nhất còn sót lại trong hải quân Nga đã trở lại
Giấc mơ không thành của Liên Xô về siêu tàu sân bay
‘Quái vật bay’ VVP-6 của Liên Xô chưa bao giờ cất cánh
Năm tên lửa hành trình kỳ lạ của Liên Xô
