Trong bối cảnh kỷ nguyên số với những biến đổi chóng mặt, sự giao thoa văn hóa diễn ra mạnh mẽ, vai trò và trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc gìn giữ và phát huy truyền thống văn hóa dân tộc càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
 |
| Đoàn đại biểu hành trình “Điện Biên Phủ - Khát vọng non sông” và “Tôi yêu Tổ quốc tôi” chụp ảnh lưu niệm dưới Tượng đài Bác Hồ với đồng bào các dân tộc Tây Bắc (Minh Đức) |
Văn hóa - Cội nguồn sức mạnh, nền tảng phát triển
Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc, đã từng khẳng định: “Văn hóa soi đường quốc dân đi”. Câu nói ấy không chỉ là một lời tuyên ngôn mà còn là sự đúc kết sâu sắc về vị trí, vai trò của văn hóa trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Văn hóa, với tư cách là hệ thống các giá trị vật chất và tinh thần được tích lũy qua hàng ngàn năm lịch sử, không chỉ là bộ “gen” di truyền của dân tộc mà còn là sức mạnh nội sinh, là động lực thúc đẩy xã hội phát triển. Văn hóa Việt Nam, với những giá trị nhân văn sâu sắc, như tinh thần yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường bất khuất, lòng nhân ái bao dung, và khát vọng hòa bình, đã hun đúc nên bản lĩnh, ý chí, và phẩm chất cao đẹp của con người Việt Nam. Đó là nền tảng vững chắc để dân tộc ta vượt qua mọi khó khăn, thách thức, tiến bước trên con đường hội nhập và phát triển.
Văn hóa không chỉ giới hạn trong những di sản vật thể như đình, chùa, miếu mạo, mà còn bao gồm cả những giá trị tinh thần, những phong tục tập quán, những lễ hội truyền thống, những làn điệu dân ca, những câu chuyện cổ tích... Tất cả những yếu tố đó đã tạo nên sự đa dạng, phong phú của văn hóa Việt Nam, làm nên bản sắc độc đáo không thể trộn lẫn với bất kỳ nền văn hóa nào khác trên thế giới. Chính vì vậy, việc bảo tồn và phát huy văn hóa không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan nhà nước mà còn là nhiệm vụ của toàn xã hội, của mỗi công dân Việt Nam, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Thách thức văn hóa trong kỷ nguyên số - Nguy cơ “xâm lăng” và sự “lệch chuẩn”
Kỷ nguyên số, với sự phát triển vượt bậc của internet và mạng xã hội, đã mở ra những cơ hội to lớn cho sự phát triển kinh tế, xã hội, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho việc giao lưu, tiếp biến văn hóa. Mở ra nhiều cơ hội cho các lĩnh vực xã hội và đặc biệt là thế hệ trẻ được tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, tìm hiểu về văn hóa các nước thế giới. Tuy nhiên, mặt trái của nó là sự “xâm lăng văn hóa” ngày càng tinh vi và khó lường. Các sản phẩm văn hóa ngoại lai, đặc biệt là từ các nước phương Tây, có thể dễ dàng xâm nhập vào đời sống của người dân Việt Nam, đặc biệt là giới trẻ, thông qua các kênh truyền thông đa dạng. Bên cạnh những giá trị văn hóa tích cực, những yếu tố tiêu cực, đi ngược lại thuần phong mỹ tục, thậm chí là độc hại cũng xuất hiện, tác động không nhỏ đến nhận thức, tư tưởng, và hành vi của một bộ phận thanh niên.
Thanh niên là một bộ phận quan trọng, là vốn quý và thế mạnh trong chiến lược phát triển đất nước. Tuy nhiên, do đặc điểm tâm lý lứa tuổi và một phần do hạn chế về nhận thức, thanh niên là đối tượng dễ bị lôi kéo, cuốn theo những trào lưu, xu hướng xấu, phản văn hóa. Nếu tình trạng này kéo dài sẽ gây nên rất nhiều nguy hiểm cho tương lai của đất nước. Điều đặc biệt nguy hiểm khác đó là, các đối tượng xấu không ngừng truyền bá lối sống, văn hóa ngoại lai, tư tưởng coi trọng vật chất, chạy theo lợi ích cá nhân, mưu đồ khiến người dân Việt Nam bị tha hóa, mất kết nối với các giá trị vốn là nền tảng văn hóa tinh thần dân tộc.
Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng lúc sinh thời đã nhiều lần khẳng định vai trò lớn của văn hóa “Văn hóa còn là dân tộc còn”. Đồng thời căn dặn cần khơi dậy mạnh mẽ hơn nữa tinh thần yêu nước, ý chí tự cường, tinh thần đoàn kết, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc của toàn dân tộc; phát huy cao độ những giá trị văn hóa, sức mạnh và tinh thần cống hiến của mọi người Việt Nam, tạo nguồn lực nội sinh và động lực đột phá để thực hiện thành công mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2025, 2030, tầm nhìn 2045 mà Đại hội XIII của Đảng đã đề ra.
 |
Vai trò và trách nhiệm của thế hệ trẻ - Sứ mệnh “giữ lửa” và “thổi hồn”
Thanh niên là rường cột của nước nhà, chủ nhân tương lai của đất nước, là lực lượng xung kích trong xây dựng, bảo vệ Tổ quốc. Họ là những người mang trong mình sức trẻ, sự nhiệt huyết, và khả năng sáng tạo vô tận. Chính vì vậy, vai trò của thanh niên trong việc bảo vệ và phát huy văn hóa dân tộc là vô cùng quan trọng. Mỗi thanh niên cần ý thức được mình là một “sứ giả văn hóa”, mang trong mình sứ mệnh “giữ lửa” và “thổi hồn” cho văn hóa dân tộc.
Để làm được điều đó, trước hết, thanh niên cần phải nâng cao nhận thức về giá trị của văn hóa truyền thống. Họ phải hiểu rõ lịch sử, văn hóa của dân tộc, nhận diện được những nguy cơ và thách thức mà văn hóa Việt Nam đang phải đối mặt. Từ đó, hình thành ý thức trách nhiệm, lòng tự hào, và lòng tự tôn dân tộc. Bên cạnh đó, thanh niên cũng cần phải chủ động học hỏi, tìm tòi, khám phá những giá trị văn hóa mới, những thành tựu khoa học công nghệ trên thế giới, nhưng phải có sự chọn lọc, tiếp thu một cách có ý thức, không để bị cuốn theo những trào lưu lệch lạc, đi ngược lại thuần phong mỹ tục của dân tộc.
Hơn thế nữa, thanh niên cần phải hành động một cách thiết thực. Họ có thể tham gia vào các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, các phong trào thi đua yêu nước, các hoạt động tình nguyện vì cộng đồng. Họ có thể sáng tạo ra những sản phẩm văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc, sử dụng các phương tiện truyền thông hiện đại để quảng bá văn hóa Việt Nam đến với bạn bè quốc tế. Quan trọng nhất là, mỗi thanh niên cần phải sống có lý tưởng, có mục tiêu, có đạo đức, không ngừng tu dưỡng, rèn luyện, trở thành những công dân có ích cho xã hội, đóng góp vào sự phát triển của đất nước.
Để biến khát vọng gìn giữ và phát huy văn hóa dân tộc thành hành động thực tiễn, đặc biệt là trong mỗi người trẻ, chúng ta cần một hệ thống giải pháp đồng bộ, toàn diện, từ giáo dục, tuyên truyền, đến cơ chế chính sách và sự vào cuộc của toàn xã hội, trong đó có tổ chức Đoàn - Trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên. Để tổ chức Đoàn tiếp tục phát huy vai trò và sứ mệnh của mình trong tuyên truyền, giáo dục, khơi dậy lòng yêu nước, ý chí tự lực, tự cường và khát vọng bảo vệ truyền thống văn hóa trong thanh thiếu nhi, tổ chức Đoàn có thể triển khai các giải pháp như:
Thứ nhất, giáo dục văn hóa, hơn cả việc truyền đạt kiến thức, là một quá trình nuôi dưỡng tâm hồn, vun đắp tình yêu và trách nhiệm đối với di sản văn hóa của dân tộc. Chúng ta cần đổi mới cách tiếp cận, biến việc học văn hóa trở thành một trải nghiệm thú vị và ý nghĩa. Thay vì chỉ học thuộc lòng các sự kiện lịch sử hay các tác phẩm văn học, hãy để thanh thiếu nhi được hòa mình vào không gian văn hóa, được khám phá và trải nghiệm một cách trực tiếp. Tổ chức Đoàn cần đồng hành, tiếp tục chú trọng trong triển khai hoạt động thăm quan, sinh hoạt, hành trình đến với địa chỉ đỏ cho thanh thiếu nhi. Kết hợp tham quan trải nghiệm thực tế với trải nghiệm “số hóa” các di tích lịch sử, địa chỉ đỏ để tăng cường tính trải nghiệm, từ đó thanh thiếu nhi cảm nhận sâu sắc hơn về giá trị của văn hóa.
Thứ hai, tổ chức Đoàn, Hội là lực lượng nòng cốt, là ngọn cờ tập hợp và phát huy sức mạnh của thanh niên trong việc bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc. Đoàn, Hội cần đóng vai trò là người định hướng, người tổ chức, người truyền cảm hứng để thanh niên tham gia vào công cuộc này một cách chủ động và sáng tạo. Cần tăng cường xây dựng các chương trình, dự án bảo tồn di sản văn hóa. Trong đó, phát huy vai trò của thanh niên như một sứ giả trong quảng bá văn hóa Việt Nam. Đồng thời, tổ chức nhiều hoạt động giao lưu văn hóa giữa thanh niên Việt Nam và thanh niên quốc tế. Các hoạt động giao lưu văn hóa, cả trong nước và quốc tế, sẽ là cơ hội để thanh niên mở rộng tầm nhìn, tiếp thu những tinh hoa văn hóa của nhân loại, từ đó thêm trân trọng và tự hào về văn hóa của dân tộc ta. Đồng thời, tạo thêm các sân chơi cho thanh niên, khuyến khích sự sáng tạo, hỗ trợ các dự án văn hóa của thanh niên, đặc biệt là những dự án mang tính đột phá.
Thứ ba, kỷ nguyên số, thay vì chỉ là một thách thức, hãy coi đó chính là một cơ hội để chúng ta mang văn hóa đến gần hơn với giới trẻ và lan tỏa những giá trị văn hóa tốt đẹp đến bạn bè quốc tế. Tuổi trẻ với sứ mệnh “Tiên phong trong chuyển đổi số”, chúng ta cần xây dựng các nền tảng trực tuyến về văn hóa, từ website, ứng dụng di động đến các thư viện số, các bảo tàng số, để người trẻ hay mọi tầng lớp nhân dân có thể dễ dàng tiếp cận và trải nghiệm văn hóa ở bất kỳ đâu, bất kỳ lúc nào. Mạng xã hội cũng chính là một công cụ hữu hiệu để chúng ta chia sẻ thông tin, quảng bá hình ảnh, tổ chức các chiến dịch truyền thông về văn hóa, tạo ra hiệu ứng lan tỏa trong cộng đồng.
Thứ tư, có lẽ cũng là yếu tố quan trọng nhất, đó là động lực “nội sinh” từ bên trong bản thân của mỗi người trẻ. Mọi giải pháp trên sẽ chỉ có hiệu quả khi thanh niên chủ động tham gia, tích cực học hỏi, và có ý thức trách nhiệm với việc bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc. Chúng ta cần tạo điều kiện để thanh niên tự học, tự tìm hiểu, và tự khám phá về văn hóa. Chúng ta cần khuyến khích họ tham gia vào các hoạt động văn hóa, các dự án cộng đồng, để họ có cơ hội thể hiện bản thân, đóng góp sức mình vào việc xây dựng và phát triển văn hóa. Chúng ta cần tôn vinh, khen thưởng, động viên kịp thời với những tập thể, cá nhân, dự án, ý tưởng hay trong gìn giữ và bảo tồn văn hóa do thanh niên thực hiện, qua đó, tạo động lực cho những người khác noi theo.
Đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc như Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định. Điều đó tiếp tục đặt ra những yêu cầu, trọng trách mới cho thế hệ trẻ. Họ mang trong mình sức trẻ, sự nhiệt huyết, và khát vọng vươn lên. Bằng sự nỗ lực của mỗi cá nhân, sự chung tay của toàn xã hội, chúng ta hoàn toàn có thể bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc, đưa đất nước vươn lên mạnh mẽ, sánh vai với các cường quốc năm châu. Điều quan trọng nhất là mà người trẻ hôm nay cần xác định là kiên định với lý tưởng sống cao đẹp, quyết tâm thực hiện lý tưởng bằng hành động cụ thể, khát vọng và ý chí vươn lên, thường xuyên tu dưỡng đạo đức, rèn luyện tác phong, sống nghị lực nhân ái, trách nhiệm, có văn hóa vì cộng đồng. Chủ động chiếm lĩnh tri thức và hội nhập, trở thành những công dân trẻ có ích đối với đất nước, xã hội. Tương lai của văn hóa Việt Nam nằm trong tay thế hệ trẻ, và chúng ta tin tưởng rằng, với lòng yêu nước nồng nàn, ý chí quyết tâm cao độ, thế hệ trẻ sẽ hoàn thành xuất sắc sứ mệnh thiêng liêng này.
