Tờ Wall Street Journal gọi các cuộc trao đổi tù nhân giữa Nga và Ukraine là làn sóng trao đổi lớn nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến II. Trong đó, việc thiết lập một kênh liên lạc bí mật giữa tình báo quân sự Nga và Ukraine đóng vai trò rất quan trọng.
Việc này bắt đầu một cách hết sức tình cờ. Vào tháng 3/2022, tướng Dmytro Usov thuộc Cục Tình báo Quốc phòng Ukraine (DIU) tìm thấy một chiếc điện thoại trong túi một sĩ quan Nga tử trận gần Kiev.
Ông sử dụng chiếc điện thoại này để liên lạc với bộ chỉ huy Nga và đề xuất "trao đổi" thi thể binh sĩ đầu tiên.
Khi xung đột mới bùng phát, DIU không có liên hệ trực tiếp với tình báo Nga, nên việc đạt được bất kỳ thỏa thuận nào là vô cùng khó khăn. Tình hình đã thay đổi sau khi tướng Nga Alexander Zorin, người sinh ra ở Ukraine và từng đại diện cho Nga trong các cuộc đàm phán ở Syria, trở thành người đối thoại thường xuyên với Tướng Usov người Ukraine.
Theo thời gian, các cuộc đàm phán này đã dẫn đến việc thành lập Trụ sở Điều phối Trao đổi Tù binh Chiến tranh tại Kiev, nơi các nhà phân tích thu thập dữ liệu về vị trí của những người Ukraine bị giam giữ, và gia đình của các tù nhân có thể tìm hiểu thông tin về người thân của họ.
Theo Wall Street Journal, sự tồn tại của một "kênh liên lạc ngầm" hiệu quả dường như là nghịch lý, vì Ukraine và Nga vẫn là đối thủ. Họ không thể thống nhất về lệnh ngừng bắn hoặc tương lai của các vùng lãnh thổ mà đối phương kiểm soát. Trong khi đó, các cuộc trao đổi tù binh vẫn diễn ra thường xuyên, cho phép người dân trở về nhà ngay cả khi quá trình đàm phán hòa bình không thành công.
Các nhà sử học quân sự không khỏi bối rối khi hoạt động hậu cần và trao đổi tù nhân được tổ chức liên tục, điều gần như chưa từng thấy trong các cuộc xung đột hiện đại. Để so sánh, Liên Xô đã giam giữ tù binh Đức trong nhiều năm sau Thế chiến II. Một số người trong số họ phải đợi đến năm 1956 mới được thả. Iran và Iraq đã kết thúc chiến tranh vào năm 1988, nhưng những tù binh chiến tranh cuối cùng của họ được thả chỉ ba ngày trước khi Mỹ đưa quân vào Iraq vào năm 2003.
"Mặc dù chúng ta là đối thủ, nhưng chúng ta vẫn thiết lập được một mức độ giao tiếp nhất định", tướng Usov nói.
Mới đây nhất, trong cuộc trao đổi ngày 14/8, 84 thường dân và binh lính Ukraine đã được Nga trả tự do. Trong số đó có những người bị giam giữ từ năm 2014, cũng như những binh sĩ từng tham gia bảo vệ Mariupol.
