Sừng sững giữa trời biển
Từ Quy Nhơn men theo con đường Xuân Diệu thơ mộng, chỉ cần ngước mắt về phía cửa biển là có thể thấy tượng đài người Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo sừng sững trên bán đảo Phương Mai. Giữa không gian bao la của trời nước, tượng đài như một “ngọn hải đăng” tinh thần, đứng đó, hiên ngang bất biến trước thời gian.
Hoàng hôn dần buông, từ bến Hàm Tử, chuyến đò đưa chúng tôi sang làng chài Hải Minh thuộc phường Quy Nhơn, tỉnh Gia Lai. Con thuyền chậm rãi lướt trên mặt sóng khiến không gian như lùi lại hàng trăm năm. Nhìn từ xa, hình ảnh Hưng Đạo Đại Vương hiện lên trong tư thế oai phong lẫm liệt, đầu đội mũ sắt, mình mặc chiến bào, chân trái trụ vững, tay phải chỉ thẳng về phía trước như đang điều binh khiển tướng.
Theo hồ sơ di tích, tượng Đức Thánh Trần được xây dựng trên đồi ở độ cao khoảng 50 mét so với mặt nước biển, ba mặt hướng ra biển, mặt phía Đông nối liền với dãy Phương Mai. Cách khoảng 100 mét về phía Tây Nam tượng đài là một trạm hải đăng. Mặt chính của tượng đài hướng về phía Bắc. Tượng được xây dựng bằng xi măng cốt thép, gồm 2 phần chính: bệ và tượng. Trong đó, bệ tượng cao 3,9 mét được tạo thành 2 cấp. Bốn mặt xung quanh được ốp bằng đá cuội, ở giữa được tạc 4 bức phù điêu mô tả những hình ảnh, sự kiện tiêu biểu đã được ghi vào sử sách.
Hằng năm, vào ngày 18 đến ngày 20 tháng 8 (âm lịch) chính quyền và người dân Quy Nhơn lại tổ chức Lễ húy kỵ Đức Thánh Trần (Trần Hưng Đạo) với nhiều nghi lễ cổ truyền, trong đó có nghi lễ cúng rước giác linh Đức Thánh Trần tại tượng đài để cung nghinh về đền thờ để tổ chức lễ cúng chính.
Mặt trước là phù điêu mô tả hình ảnh Trần Hưng Đạo đang trong tư thế đứng trước mũi thuyền rồng thống lĩnh ba quân trong trận chiến Bạch Đằng giang lịch sử. Tượng cao 16 mét, là kiến trúc trung tâm của di tích. Người anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo được khắc họa trong tư thế tay trái nắm chặt chuôi kiếm trong tư thế sẵn sàng xuất trận, tay phải chỉ ra biển lớn, biểu trưng cho ý chí quyết chiến với ngoại xâm. Gương mặt tượng toát lên thần thái quyết đoán và uy nghiêm của một vị thống soái thiên tài.
Công trình tượng đài Trần Hưng Đạo được khởi công vào trong năm 1971 và khánh thành trong năm sau đó. Kinh phí xây dựng do sự quyên góp của Hội Thánh Trần Bình Định và các mạnh thường quân. Tượng Đức Thánh Trần Hưng Đạo được UBND tỉnh Bình Định (nay là tỉnh Gia Lai) xếp hạng di tích vào ngày 10/9/2007.
Che chở dân làng
Làng chài Hải Minh nằm nép mình nơi cửa biển với lưng tựa núi, mặt hướng ra biển. Trải qua bao mùa sóng gió, người dân nơi đây vẫn giữ một niềm tin vững chắc rằng, tượng Đức Thánh Trần Hưng Đạo chính là “vị thần” lặng lẽ bảo vệ cuộc sống bình yên của họ. Trong tâm niệm người dân địa phương, tượng Trần Hưng Đạo hiên ngang một mình chỉ tay ra biển đã nhiều lần chuyển hướng bão giông, bảo vệ cho những người con Quy Nhơn được bình an.
Ông Võ Ngọc Dũng 62 tuổi, người dân làng chài, chia sẻ: “Tượng Đức Thánh Trần như linh hồn của làng này vậy. Chúng tôi tin ngài đã nhiều lần chuyển hướng bão giông, che chở cho dân làng vượt qua mùa mưa bão. Sáng sớm hay chiều muộn, người làng đều lên tượng đài tập thể dục, thắp nén hương cầu mong bình an. Không chỉ có lễ, Tết, ngày thường cũng có người đến dưới chân tượng dâng hương, dâng hoa, khấn vái, cầu cho mọi điều được tốt đẹp”.
Quả thật, đứng dưới chân tượng, phóng tầm mắt về Quy Nhơn bên kia bờ, khung cảnh hiện ra như một bức tranh thủy mặc, với biển ôm lấy núi, núi tựa vào trời. Trong làn gió biển mằn mặn, những câu chuyện linh thiêng về Đức Thánh Trần được người dân kể lại với niềm thành kính, truyền từ đời này sang đời khác.
Không chỉ là nơi chiêm bái, tượng đài còn trở thành không gian sinh hoạt tinh thần của người dân Hải Minh. Sáng sớm hay chiều muộn, không khó để bắt gặp hình ảnh những cụ già thong thả tản bộ trên con đường dẫn lên tượng đài Đức Thánh Trần, còn trẻ nhỏ thì chơi đùa quanh dưới góc làng chài,… một cuộc sống bình dị chan hòa giữa biển cả.
Từ bao đời nay, tục lệ giỗ Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo đã trở thành nét văn hóa tín ngưỡng của người dân Quy Nhơn. Lễ tưởng niệm cũng là dịp để người dân, cán bộ và du khách hiểu hơn về cuộc đời và sự nghiệp của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Từ đó thể hiện lòng biết ơn, tri ân với những chiến công lừng lẫy của quân dân nhà Trần dưới sự lãnh đạo của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn, với những trang sử hào hùng của dân tộc ta trong sự nghiệp giữ nước và bảo vệ đất nước.
Năm 2000, nhân kỷ niệm 700 năm ngày mất của Hưng Đạo Vương, Sở Văn hóa Thông tin của tỉnh khi đó đã cho phép tổ chức ngày kỷ niệm này mang tính chất lễ hội. Từ đó đến nay, cứ đến ngày giỗ, tại đền thờ đều tổ chức lễ tưởng niệm với nghi thức long trọng.
Theo Phòng Văn hóa - Xã hội phường Quy Nhơn, đền thờ, tượng Trần Hưng Đạo ngoài giá trị lịch sử, kiến trúc, còn là địa chỉ văn hóa mang tính tâm linh của cộng đồng cao. Di tích là những địa chỉ có thể phát huy trong chương trình phát triển du lịch của địa phương.
Làng chài Hải Minh không chỉ là điểm đến của những di tích xưa, nơi đây với khung cảnh núi non trùng điệp, biển ôm núi cùng vẻ ngoài hoang sơ, tất cả đã tạo nên một điểm đến hấp dẫn cho những ai muốn khám phá. Đặc biệt, từ đường Xuân Diệu du khách dễ dàng nhìn thấy tượng đài Trần Hưng Đạo uy nghi nơi cửa biển, như một điểm nhấn đầy tự hào giữa trời nước mênh mông.
