Âm nhạc từ lâu được xem là ngôn ngữ chung của nhân loại. Nhưng ngoài giá trị nghệ thuật, các nghiên cứu cho thấy giai điệu và tiết tấu còn có khả năng tác động mạnh mẽ đến cảm xúc, hành vi và nhận thức, giúp con người nhanh chóng lấy lại sự cân bằng trong tinh thần, thể chất và xã hội.
Khi âm nhạc trở thành phương thuốc
Tại Viện Sức khỏe Tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai), những bản nhạc du dương đã trở thành liệu pháp hỗ trợ điều trị tâm lí cho nhiều bệnh nhân. TS tâm lí Trịnh Thanh Hương cho biết, liệu pháp âm nhạc không đơn thuần là nghe nhạc để thư giãn, mà là một quá trình tương tác có hệ thống. Ở đó, âm thanh trở thành cầu nối giúp người bệnh tiếp cận và đối thoại với cảm xúc bên trong.
Theo TS. Hương, nhiều bệnh nhân trầm cảm sống khép kín, mất động lực, thu mình trong thế giới riêng. Họ thường rơi vào trạng thái buồn chán, thất vọng, thậm chí tê liệt cảm xúc đến mức không còn nhận diện được mình đang vui hay buồn. Âm nhạc, với sự phong phú về giai điệu và tiết tấu, có thể “đánh thức” cảm xúc bị kìm nén. Một bản nhạc buồn giúp họ nhận diện nỗi đau, trong khi một giai điệu tươi sáng lại khơi dậy hi vọng chính là bước đầu tiên để chữa lành.
Khác với các liệu pháp tâm lí nhóm, nhận thức, hành vi hay trị liệu gia đình vốn đòi hỏi bệnh nhân chia sẻ bằng lời, âm nhạc cho phép họ bày tỏ cảm xúc một cách tự nhiên nhất. Người bệnh có thể hát theo giai điệu, chơi nhạc cụ đơn giản như trống, chuông, ghi-ta, hoặc sáng tác một giai điệu ngắn. “Những gì không dễ nói thành lời, đôi khi có thể được giải phóng qua một khúc nhạc”, bác sĩ Thanh Hương chia sẻ.
Khoa học chứng minh hiệu quả
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng nhịp tim và hơi thở có xu hướng đồng bộ với tiết tấu âm nhạc. Âm nhạc chậm, êm dịu (60 - 80 nhịp/phút) giúp giảm cortisol - hormone căng thẳng, ổn định huyết áp. Trong khi đó, những giai điệu vui tươi kích thích sản sinh endorphin - hormone hạnh phúc. Nghe nhạc còn kích hoạt đồng thời nhiều vùng não liên quan đến trí nhớ, cảm xúc và sáng tạo, đặc biệt hữu ích với người trầm cảm vốn bị suy giảm chức năng ở các vùng này.
Không chỉ trong bệnh viện, âm nhạc trị liệu đang ngày càng lan tỏa trong đời sống. Ngày 9/9, Sound Healing World khởi động chuỗi dự án “Sound Healing Concert”, mang đến không gian âm nhạc năng lượng và âm nhạc truyền thống nhằm giúp con người thư giãn, cân bằng giữa guồng quay xã hội hiện đại. Sự kiện có sự góp mặt của danh ca thiền ca Ani Choying Drolma, người được mệnh danh là “huyền thoại chân ngôn” chia sẻ về liệu pháp âm nhạc trong chăm sóc sức khỏe tại Việt Nam.
Một liệu pháp khác cũng được quan tâm là trị liệu bằng chuông xoay Himalaya, xuất hiện tại Việt Nam cách đây khoảng 10 năm. Những chiếc chuông thủ công phát ra tần số rung động đặc biệt, giúp não bộ và cơ thể đạt trạng thái thư giãn, từ đó tái lập cân bằng tự nhiên. Ông Nguyễn Mạnh Duy, nhà sáng lập OM Himalayas cho biết: “Chúng tôi muốn xây dựng một mô hình chăm sóc tinh thần, đặc biệt là giấc ngủ của người Việt, không chỉ bằng âm thanh mà còn bằng âm nhạc. Liệu pháp này đã được ứng dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia như Đức, Áo, Mỹ, Canada, Úc… và đang dần trở thành một lựa chọn chăm sóc sức khỏe tinh thần ở Hà Nội, TP.HCM”.
PGS.TS Nguyễn Đức Minh, Giám đốc Bệnh viện Y học Cổ truyền Hà Đông cho biết: “Tại bệnh viện Y học cổ truyền, chúng tôi đang từng bước ứng dụng âm thanh trị liệu kết hợp châm cứu, xoa bóp, bấm huyệt với âm nhạc trị liệu để tăng hiệu quả giảm đau, an thần. Dùng nhạc thiền ca, tiếng chuông, tiếng trống, tiếng nước chảy trong hỗ trợ điều trị rối loạn giấc ngủ, stress, trầm cảm. Hướng dẫn bệnh nhân kết hợp hít thở theo nhịp âm thanh để khai thông khí huyết, cân bằng âm dương. Kết quả cho thấy bệnh nhân dễ thư giãn hơn, giấc ngủ sâu hơn, tinh thần lạc quan hơn”.
Từ phòng trị liệu của bệnh viện cho đến những sân khấu cộng đồng, âm nhạc đang chứng minh sức mạnh đặc biệt trong việc chữa lành vết thương tinh thần. Không chỉ khơi dậy cảm xúc, cải thiện trí nhớ và hành vi, âm nhạc còn mang lại niềm tin, sự tự tin và hạnh phúc cho người bệnh. Trong một xã hội ngày càng nhiều áp lực, âm nhạc đang hiện diện như một “người bạn đồng hành” giúp con người tìm lại sự bình yên bên trong.