Nhằm bảo vệ khu vực Trung Trường Sơn, nơi được coi là một kho tàng sống về đa dạng sinh học, Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên (WWF - Việt Nam) vừa công bố chiến lược bảo tồn giai đoạn 2026-2030 với mục tiêu phục hồi hệ sinh thái rừng, bảo tồn đa dạng sinh học, tăng cường khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu thông qua các giải pháp dựa vào thiên nhiên. Tiền Phong có cuộc trao đổi về ông Nguyễn Nhật An - Điều phối viên Cảnh quan Trung Trường Sơn của WWF-Việt Nam về chiến lược này.
Thưa ông, WWF - Việt Nam đánh giá như nào về vai trò của khu vực Trung Trường Sơn trong việc bảo tồn đa dạng sinh học ở Việt Nam?
Dãy Trung Trường Sơn, nằm giữa biên giới Việt Nam và Lào, là một trong những khu vực rừng tự nhiên lớn nhất châu Á. Cảnh quan hùng vĩ, ngoạn mục này kết nối các hệ sinh thái rừng khác nhau, từ đỉnh núi đến bờ biển, và là nơi có Phá Tam Giang - đầm phá nước lợ lớn nhất Đông Nam Á.
Đây là nơi sinh sống của 134 loài động vật có vú, hơn 500 loài chim và 902 loài thực vật đặc hữu và quý hiếm, gồm Sao la, Mang lớn, Mang Trường Sơn, Thỏ vằn Trường Sơn, các loài linh trưởng. Hơn 11 triệu người thuộc 20 dân tộc có sinh kế phụ thuộc trực tiếp hoặc gián tiếp vào tài nguyên thiên nhiên.
Cảnh quan này là một kho tàng sống về đa dạng sinh học, đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa khí hậu Trái Đất, được công nhận là một trong 200 Vùng sinh thái Toàn cầu của WWF, hệ sinh thái này không chỉ quan trọng mà còn không thể thay thế.
Tuy nhiên, như chúng ta biết, dãy Trung Trường Sơn đang phải đối mặt với những thách thức ngày càng gia tăng. Sự suy giảm quần thể động vật hoang dã do nạn săn trộm, mất môi trường sống và suy thoái do khai thác gỗ bất hợp pháp, cùng với việc khai thác không bền vững. Biến đổi khí hậu cũng đang gây áp lực to lớn lên cảnh quan này. Động vật hoang dã và rừng đang phải vật lộn để sinh tồn trước những mối đe doạ này, khiến việc bảo tồn ở đây trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Từ năm 1985, WWF đã nỗ lực bảo vệ khu vực Trung Trường Sơn. Chúng tôi nhận thấy rằng việc bảo vệ cảnh quan xuyên biên giới này đòi hỏi hành động quy mô lớn và cách tiếp cận toàn hệ thống. Không chỉ đơn thuần là bảo tồn thiên nhiên — mà còn là minh chứng cho việc, đa dạng sinh học và hệ sinh thái lành mạnh có thể mang lại lợi ích cho cộng đồng và thúc đẩy phát triển bền vững.
Qua các chương trình, dự án nhiều năm qua, WWF đánh giá như nào về hiện trạng đa dạng sinh học hiện nay ở khu vực này, đặc biệt là quần thể các loài sinh vật quý hiếm, thưa ông?
Trung Trường Sơn là nơi trú ẩn cuối cùng của các loài quý hiếm như Sao la, Mang Trường Sơn và Trĩ sao. Thế nhưng, quần thể các loài này đang ở mức cực kỳ thấp và bị cô lập về mặt di truyền. Sao la đã không được ghi nhận kể từ năm 2013.
Các đàn voi nhỏ, bị chia cắt ở Đà Nẵng (Quảng Nam cũ) và Huế đang gặp phải tình trạng mất môi trường sống, nguy cơ bị săn trộm và xung đột giữa người và voi.
Các sáng kiến tái thả các loài hoang dã về tự nhiên do WWF hỗ trợ như tại Bắc Hải Vân và Sông Thanh vẫn còn hạn chế về phạm vi. Việc đầu tư thiếu nhất quán vào nghiên cứu loài, bảo vệ sinh cảnh và giám sát dài hạn cũng khiến việc phục hồi loài chưa thực sự hiệu quả.
Chúng tôi cho rằng, nếu không có các phương pháp tiếp cận tổng thể kết hợp với tái thả các loài hoang dã về tự nhiên, giảm thiểu các mối đe dọa và phục hồi môi trường sống ở quy mô cảnh quan, quần thể các loài hoang dã sẽ tiếp tục suy giảm mạnh.
Để có thể triển khai thành công chiến lược bảo tồn Trung Trường Sơn, WWF có những giải pháp đề xuất, kiến nghị gì?
WWF-Việt Nam có chiến lược thực hiện các giải pháp bảo tồn dài hạn tại Việt Nam, với tầm nhìn tới năm 2050, trong đó cảnh quan Trung Trường Sơn sẽ là những mảnh ghép được kết nối tốt với nhau, đa dạng sinh học và các hệ sinh thái được phục hồi, các nguồn tài nguyên được quản lý bền vững và nền kinh tế ít tác động tới môi trường.
Trung Trường Sơn sẽ trở thành một cảnh quan mẫu cho Việt Nam và trong khu vực về cách chúng ta hợp tác với thiên nhiên, thúc đẩy nền kinh tế bền vững và đảm bảo cuộc sống của nhiều thế hệ trong tương lai.
Để đạt được mục tiêu này, Chiến lược Bảo tồn của WWF-Việt Nam sẽ tập trung vào các giải pháp cụ thể. Đầu tiên là giải pháp dựa vào thiên nhiên và Phục hồi hệ sinh thái ở quy mô lớn, với cách tiếp cận cảnh quan.
Giải pháp này dựa trên quan điểm phục hồi hệ sinh thái và tái hoang dã các loài phải được thực hiện ở quy mô cảnh quan - vượt ra khỏi các khu vực được bảo vệ biệt lập, bằng cách tăng cường kết nối sinh thái giữa các khu bảo tồn, bao gồm các khu vực xuyên biên giới, để phục hồi dịch vụ hệ sinh thái.
Sự kết nối này củng cố chiến lược của chúng tôi về phục hồi các dịch vụ hệ sinh thái, tăng cường khả năng phục hồi trước các tác động của biến đổi khí hậu và bảo vệ các nguồn tài nguyên thiên nhiên thiết yếu cho tăng trưởng kinh tế bền vững.
Một giải pháp nữa mà chúng tôi thực hiện là chuyển đổi ngành để giảm dấu chân sinh thái. Trong chiến lược này, chúng tôi kêu gọi một sự chuyển đổi sâu sắc trong hệ thống sản xuất và tiêu dùng của các lĩnh vực then chốt, gồm cơ sở hạ tầng, năng lượng, thực phẩm, du lịch và công nghiệp thông qua vận động chính sách, cơ chế tài chính bền vững và hợp tác công–tư. WWF sẽ đóng vai trò điều phối và kêu gọi các nguồn tài chính quy mô lớn và thiết lập chuẩn mực cho phát triển bền vững.
Một giải pháp quan trọng khác là bảo tồn lấy con người và địa phương làm trung tâm, trong đó cộng đồng, thanh niên và doanh nghiệp địa phương là trọng tâm của chiến lược.
Thông qua việc thúc đẩy sự tham gia, các mô hình sản xuất có chứng nhận bền vững và các giải pháp dựa vào thiên nhiên, WWF-Việt Nam muốn thực hiện bảo tồn dựa vào cơ sở, tạo sự công bằng về lợi ích và bền vững.
Hiện tại, WWF đang thực hiện phương pháp tiếp cận cảnh quan - đây là một cách tiếp cận đa mục tiêu, phối hợp quản lý tổng thể, cùng lúc đáp ứng nhu cầu của nhiều bên để tìm ra giải pháp tối ưu.
Chúng tôi kỳ vọng, thành công trong bảo tồn tại Trung Trường Sơn sẽ là nền tảng quan trọng để nhân rộng mô hình ra các vùng cảnh quan khác trên cả nước. WWF cam kết đồng hành lâu dài với chính quyền và cộng đồng địa phương và các tổ chức phát triển để hiện thực hóa tầm nhìn này.
Cảm ơn ông!
Chiến lược Cảnh quan Trung Trường Sơn giai đoạn 2025–2030 đặt mục tiêu bảo vệ và phục hồi hệ sinh thái rừng, duy trì tính kết nối sinh cảnh và thúc đẩy sinh kế bền vững.
Sáu trọng tâm chính bao gồm: kết nối các hành lang đa dạng sinh học; nâng cao chất lượng sinh cảnh; thúc đẩy quản lý rừng bền vững; giảm phát thải khí nhà kính; mở rộng mô hình bảo tồn ngoài hệ thống (OECM); và lồng ghép yếu tố tài chính bền vững, hợp tác với khu vực tư nhân, cũng như hòa nhập xã hội. Định hướng này không chỉ phục vụ cho công tác bảo tồn, mà còn đóng góp vào các mục tiêu phát triển kinh tế xanh, thích ứng với biến đổi khí hậu và thực hiện các cam kết quốc tế của Việt Nam như Chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học (NBSAP) và Khung đa dạng sinh học toàn cầu (GBF).