Phế cầu là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây nên các bệnh lý về đường hô hấp với khả năng lây lan nhanh. Vi khuẩn phế cầu gây ra các bệnh lý viêm nguy hiểm như: Viêm phổi, viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết... Tiêm phòng vắc xin là “lá chắn" quan trọng giúp phòng ngừa các bệnh nguy hiểm do vi khuẩn phế cầu gây ra, đặc biệt là ở trẻ nhỏ, người cao tuổi và những người có hệ miễn dịch suy yếu.
Vắc xin phế cầu là vắc xin chống vi khuẩn Streptococcus pneumoniae, giúp ngăn chặn các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như viêm phổi, viêm mũi họng, viêm tai giữa, viêm màng não, nhiễm trùng huyết thường gặp ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi, người lớn từ 65 tuổi trở lên.
Tiêm vắc xin phế cầu cũng giảm đáng kể nguy cơ nhiễm virus hô hấp khác, giảm viêm phổi và nhiễm trùng phổi ở bệnh nhân COPD, và hiệu quả chống lại chủng phế cầu kháng kháng sinh lên tới 90%.
Theo Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật Hoa Kỳ (CDC), phế cầu là vi khuẩn thường tồn tại ở khu vực mũi họng của con người, với khoảng 90% người khỏe mạnh mang phế cầu khuẩn ở khu vực này mà không gây bệnh. Tuy nhiên, khi sức khỏe suy yếu hoặc khi gặp các yếu tố gây bệnh khác như cúm, virus hợp bào RSV, Covid-19…, niêm mạc có thể bị tổn thương, tạo điều kiện để phế cầu khuẩn xâm nhập vào các cơ quan và gây ra viêm phổi, viêm màng não, viêm tai giữa, nhiễm khuẩn huyết, viêm xoang,…
Chi phí tiêm vắc xin phế cầu thường thấp hơn nhiều so với chi phí điều trị. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết mỗi 1 USD đầu tư cho vắc xin có thể giúp tiết kiệm 16 USD cho chi phí điều trị. Một nghiên cứu thực hiện tại Canada trong vòng 19 năm và công bố vào năm 2022 cho thấy, chi phí điều trị cho 6,3 triệu ca phế cầu nhập viện ước tính lên đến 7,9 tỷ USD.
Việc tiêm vắc xin phòng phế cầu là một cách "đầu tư" khôn ngoan cho sức khỏe, giúp giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm, cũng như giảm các biến chứng và di chứng khó hồi phục do bệnh gây ra. Ngoài ra, vắc xin còn giúp giảm thiểu chi phí y tế cho điều trị các bệnh do phế cầu khuẩn tại nhiều quốc gia trên thế giới.
Bác sĩ Đơn vị Tư vấn và Tiêm chủng, Bệnh viện Bạch Mai sẽ giải đáp một số câu hỏi thường gặp về vắc xin phế cầu.
Vắc xin phế cầu là gì và tại sao cần phải tiêm?
Vắc xin phế cầu là chế phẩm sinh học giúp cơ thể tạo ra kháng thể chống lại vi khuẩn phế cầu (Streptococcus pneumoniae). Vi khuẩn này là nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh nghiêm trọng như viêm phổi, viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết, và viêm tai giữa. Việc tiêm vắc xin giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc và tử vong do các bệnh này.
Ai nên tiêm vắc xin phế cầu?
Vắc xin phế cầu được khuyến cáo tiêm cho các đối tượng sau:
Trẻ nhỏ: Vắc-xin được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng ở nhiều quốc gia.
Người cao tuổi (từ 65 tuổi trở lên): Đây là nhóm có nguy cơ cao mắc bệnh và gặp biến chứng nặng.
Người có bệnh nền mạn tính: Như bệnh tim mạch, tiểu đường, hen suyễn, COPD, HIV/AIDS...
Người có hệ miễn dịch suy yếu: Do các bệnh lý hoặc điều trị y tế (như hóa trị, cấy ghép tạng).
Có những loại vắc xin phế cầu nào và khác nhau ra sao?
Hiện nay có hai loại vắc-xin phế cầu chính:
PCV (Pneumococcal Conjugate Vaccine - Vắc xin cộng hợp phế cầu): Gồm PCV10, PCV13, PCV15 và PCV20. Các loại này giúp bảo vệ cơ thể khỏi 10, 13, 15 hoặc 20 chủng phế cầu phổ biến nhất. Loại vắc xin này thường được dùng cho trẻ nhỏ và người lớn.
PPSV (Pneumococcal Polysaccharide Vaccine - Vắc xin polysaccharide phế cầu): Ví dụ PPSV23. Vắc xin này bảo vệ chống lại 23 chủng phế cầu. Loại này thường được khuyến cáo tiêm cho người lớn và người có nguy cơ cao.
Vắc xin phế cầu có tác dụng phụ không?
Tương tự các loại vắc xin khác, vắc xin phế cầu có thể gây ra một số tác dụng phụ nhẹ và thoáng qua như:
Đau, sưng, đỏ tại chỗ tiêm.
Sốt nhẹ, mệt mỏi, đau đầu.
Các triệu chứng này thường tự khỏi sau 24-48 giờ. Các phản ứng nghiêm trọng rất hiếm gặp.
Nếu đã từng mắc bệnh do phế cầu, có cần tiêm vắc xin không?
Có. Việc mắc bệnh tự nhiên có thể không tạo ra miễn dịch bền vững với tất cả các chủng vi khuẩn phế cầu. Do đó, việc tiêm vắc xin vẫn rất cần thiết để đảm bảo cơ thể được bảo vệ toàn diện và lâu dài.
Vắc xin phế cầu hoạt động trong cơ thể sau khi tiêm thế nào?
Vắc xin phế cầu kích thích một phản ứng miễn dịch mạnh mẽ nhờ vào polysaccharide dạng nang, một thành phần thiết yếu của vi khuẩn phế cầu. Khi tiêm vắc xin, hệ miễn dịch nhận diện các kháng nguyên polysaccharide là vật thể lạ và bắt đầu tạo ra các kháng thể đặc hiệu để tiêu diệt các thành phần này, loại bỏ chúng khỏi cơ thể.
Mỗi kháng thể được sản xuất bởi hệ miễn dịch được thiết kế để nhắm vào một dạng polysaccharide cụ thể của vi khuẩn, đảm bảo rằng phản ứng miễn dịch của cơ thể diễn ra chính xác, hiệu quả. Sau đó, quá trình opsonin hóa diễn ra, trong đó các kháng thể "đánh dấu" vi khuẩn, biến chúng thành mục tiêu rõ ràng cho các tế bào miễn dịch có khả năng thực bào, giúp tiêu diệt chúng. Những kháng thể này sẽ gắn vào polysaccharide trên bề mặt vi khuẩn và kích hoạt hệ thống bổ thể, một chuỗi protein trong huyết tương giúp loại bỏ vi khuẩn thông qua các phản ứng hóa học.
Mũi tiêm phế cầu còn giúp cơ thể phát triển trí nhớ miễn dịch bền vững. Khi cơ thể tiếp xúc với các nhóm thanh vi khuẩn phế cầu mà vắc xin đã tiêm trong tương lai, hệ miễn dịch sẽ nhanh chóng nhận diện và kích hoạt các phản ứng miễn dịch cần thiết để ngăn ngừa lây nhiễm phế cầu khuẩn.