Thực tiễn cho thấy, nơi nào du lịch phát triển đúng hướng, nơi đó đời sống người dân được cải thiện, diện mạo nông thôn, miền núi đổi thay rõ nét. Chính vì vậy, việc gắn kết chặt chẽ du lịch với phát triển kinh tế - xã hội đang là nội dung được Nghệ An đặc biệt quan tâm, nhất là trong các hội thảo, diễn đàn bàn về chiến lược phát triển của tỉnh.
Du lịch tạo sinh kế, lan tỏa lợi ích đến cộng đồng
Nghệ An được thiên nhiên ưu đãi hệ sinh thái du lịch phong phú, hiếm có. Trải dài từ miền biển đến miền núi, từ đồng bằng đến biên giới, mỗi vùng đất đều mang trong mình những giá trị riêng, tạo nên bản sắc độc đáo cho du lịch xứ Nghệ.
Ở khu vực ven biển, Cửa Lò từ lâu đã là điểm đến quen thuộc của du khách trong và ngoài nước. Bên cạnh đó, các bãi biển như Quỳnh Bảng, Diễn Thành, Bãi Lữ… đang dần được đầu tư, khai thác theo hướng đa dạng hóa sản phẩm du lịch biển. Nhiều khu nghỉ dưỡng, resort được đầu tư xây dựng. Không chỉ tắm biển, nghỉ dưỡng, nhiều hoạt động trải nghiệm, vui chơi giải trí, du lịch ẩm thực cũng từng bước được hình thành, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách.
Nếu biển là “mặt tiền” du lịch, thì miền Tây Nghệ An lại được xem là “kho báu xanh” với hệ sinh thái rừng đặc dụng, rừng nguyên sinh phong phú. Các khu bảo tồn thiên nhiên như Pù Mát, Pù Huống, Khu dự trữ sinh quyển miền Tây Nghệ An mở ra tiềm năng lớn cho phát triển du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm và du lịch cộng đồng. Những bản làng dân tộc thiểu số với nếp sinh hoạt truyền thống, lễ hội đặc sắc, ẩm thực độc đáo chính là “tài sản mềm” quý giá mà không phải địa phương nào cũng có được.
Một trong những giá trị lớn nhất của du lịch chính là khả năng tạo sinh kế bền vững cho người dân. Tại nhiều địa phương trong tỉnh, du lịch đã và đang góp phần mở ra hướng làm ăn mới, giúp người dân nâng cao thu nhập ngay trên chính mảnh đất quê hương mình. Ở khu vực ven biển, sự phát triển của du lịch kéo theo sự sôi động của các ngành dịch vụ như lưu trú, ẩm thực, vận tải, thương mại. Người dân không chỉ sống bằng nghề đánh bắt truyền thống mà còn tham gia vào chuỗi cung ứng du lịch, từ kinh doanh nhà nghỉ, khách sạn, quán ăn đến các dịch vụ vui chơi, giải trí.
Khu vực miền núi, du lịch cộng đồng đang dần trở thành điểm sáng trong phát triển kinh tế - xã hội và từng bước làm nên thương hiệu du lịch miền Tây Nghệ An. Những điểm đến thu hút lượng lớn du khách như: Khu du lịch sinh thái Phà Lài, Thác Khe Kèm; Vườn quốc gia Pù Mát, Pù Huống; rừng săng lẻ Tương Dương; Hang Bua, Mường Lống hay du lịch cộng đồng bản Hoa Tiến, bản Nưa, bản Khe Rạn…
Nhờ du lịch, nhiều hộ gia đình dân tộc thiểu số đã biết tận dụng lợi thế về cảnh quan, bản sắc văn hóa để đón khách du lịch. Những nếp nhà sàn, bữa cơm truyền thống, điệu múa, lời ca dân gian không chỉ được gìn giữ mà còn trở thành “sản phẩm du lịch” mang lại giá trị kinh tế.
Quan trọng hơn, du lịch giúp người dân thay đổi tư duy làm kinh tế. Từ chỗ trông chờ, phụ thuộc, nhiều người đã chủ động học hỏi, nâng cao kỹ năng, tham gia làm du lịch một cách chuyên nghiệp hơn. Đây chính là nền tảng để phát triển kinh tế - xã hội theo hướng bền vững.
Năm 2015, ông Lô Huỳnh Lan - Giám đốc Hợp tác xã dịch vụ du lịch cộng đồng Khe Rạn (xã Con Cuông, Nghệ An) và một hộ dân khác kết hợp thành lập tổ homestay đầu tiên của bản. Để bảo đảm phục vụ khách du lịch, ông đã đầu tư bài bản hệ thống lưu trú, mang đến trải nghiệm mới lạ cho du khách. Năm 2017, Hợp tác xã được thành lập với 20 thành viên chia thành nhiều tổ từ đón khách, quản trị đến văn nghệ, ẩm thực. Hoạt động du lịch nhờ thế chuyên nghiệp và bài bản hơn.
“Hằng năm, chúng tôi đón tiếp khoảng 5.000 khách du lịch, nhiều nhất là mùa hè, các ngày lễ, Tết. Để du khách có thêm nhiều trải nghiệm, chúng tôi kết nối với các địa điểm du lịch trên địa bàn như thác Khe Kèm, đập Phà Lài…. Đến nơi đây, du khách được trải nghiệm nền văn hóa dân tộc Thái bản địa đặc trưng, những món ẩm thực đặc biệt. Nhờ du lịch, người dân bản địa có thể tiêu thụ các sản phẩm nông nghiệp, vật nuôi do chính họ làm ra, mang lại giá trị kinh tế, góp phần thay đổi cuộc sống người dân và địa phương”, ông Lô Huỳnh Lan nói và cho biết thêm, để mở rộng dịch vụ du lịch, hợp tác xã đang tiếp tục liên kết với các hộ dân nhằm giúp tiêu thụ sản phẩm. Bên cạnh đó cũng góp phần bảo tồn văn hóa thông qua các buổi diễn văn nghệ, các trò chơi dân gian.
Gắn du lịch với nông nghiệp, văn hóa và chuyển dịch cơ cấu kinh tế
Liên kết du lịch với các lĩnh vực khác, đặc biệt là nông nghiệp và văn hóa, đang được xem là hướng đi phù hợp với điều kiện của Nghệ An. Thông qua du lịch, các sản phẩm nông nghiệp, sản phẩm OCOP, làng nghề truyền thống có thêm cơ hội quảng bá, mở rộng thị trường tiêu thụ.
Nhiều địa phương đã bước đầu hình thành các mô hình du lịch trải nghiệm gắn với sản xuất nông nghiệp, làng nghề, ẩm thực địa phương. Du khách không chỉ tham quan mà còn được trực tiếp trải nghiệm, tìm hiểu quy trình sản xuất, qua đó nâng cao giá trị sản phẩm và tạo nguồn thu mới cho người dân.
Về mặt kinh tế - xã hội, du lịch còn góp phần quan trọng trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đặc biệt ở khu vực nông thôn, miền núi. Khi du lịch phát triển, lao động địa phương có thêm việc làm, giảm áp lực di cư ra các đô thị lớn. Hạ tầng giao thông, điện, nước, viễn thông được đầu tư đồng bộ hơn, kéo theo sự cải thiện về đời sống văn hóa, xã hội.
Tuy nhiên, để liên kết du lịch với phát triển kinh tế - xã hội đạt hiệu quả cao, Nghệ An cần có quy hoạch tổng thể, tránh phát triển tự phát, manh mún. Việc bảo vệ môi trường, giữ gìn bản sắc văn hóa cần được đặt lên hàng đầu, bởi đây chính là nền tảng lâu dài của du lịch.
Theo báo cáo, năm 2025, tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) ước tăng 8,44%, (đứng thứ 3 tiểu vùng Bắc Trung Bộ và thứ 13 cả nước); trong đó, khu vực nông, lâm, thủy sản ước tăng 2,66%; khu vực công nghiệp - xây dựng ước tăng 13,35% (riêng công nghiệp tăng 14,54%); khu vực dịch vụ ước tăng 7,5%. Ước tính cả năm 2025, toàn tỉnh đón khoảng 9,9 triệu lượt khách du lịch; trong đó khách lưu trú đạt khoảng 6,2 triệu lượt, tăng 6,9% so với cùng kỳ. Tổng doanh thu từ hoạt động du lịch, bao gồm chi tiêu của du khách cho lưu trú, ăn uống, đi lại và mua sắm, ước đạt 30.601 tỉ đồng. Riêng doanh thu trực tiếp từ du lịch đạt khoảng 11.921 tỉ đồng, tăng 7% so với cùng kỳ năm trước và hoàn thành kế hoạch đề ra.
Có thể khẳng định, liên kết du lịch với phát triển kinh tế - xã hội không chỉ là bài toán trước mắt mà là chiến lược lâu dài của Nghệ An. Khi du lịch được phát triển hài hòa, bền vững, người dân sẽ là đối tượng hưởng lợi trực tiếp, còn địa phương sẽ có thêm động lực để vươn lên mạnh mẽ trong giai đoạn mới.
