Ươm mầm ý tưởng từ những nén hương quê
Mùi hương trầm thoang thoảng lan trong không gian buổi sớm ở xã miền núi Quỳ Châu, tỉnh Nghệ An. Không gắt, không nồng, thứ hương dịu nhẹ ấy quyện cùng gió núi, sương rừng, khiến người ta có cảm giác như đang chạm vào ký ức rất xa của miền Tây Nghệ An. Trong căn nhà xưởng giản dị nằm nép mình bên sườn đồi, Lương Thị Nga – cô gái dân tộc Thái với nụ cười hiền – đang cùng vài lao động địa phương tỉ mẩn cuốn từng nén hương. Ở đó, không chỉ có câu chuyện làm ăn, mà còn là hành trình gìn giữ một nghề truyền thống đang hồi sinh nhờ bàn tay và khát vọng của người trẻ.
Sinh ra và lớn lên ở xã miền núi Quỳ Châu, Nga sớm quen với hình ảnh bà con trong bản chẻ nan, phơi nguyên liệu, trộn bột, cuốn hương mỗi dịp cuối năm. Nghề làm hương trầm của người Thái nơi đây đã tồn tại qua nhiều thế hệ, gắn với đời sống tâm linh, với bàn thờ tổ tiên, lễ tết và những sinh hoạt cộng đồng. Thế nhưng, cũng như nhiều nghề truyền thống khác, hương trầm Quỳ Châu từng đứng trước nguy cơ mai một vì sản xuất nhỏ lẻ, đầu ra bấp bênh, lớp trẻ rời bản đi làm ăn xa.
Ý tưởng khởi nghiệp với hương trầm nhen nhóm trong Nga từ những năm còn ngồi trên giảng đường Đại học Sư phạm I Hà Nội. Mỗi lần ra trường, cô gái Thái lại mang theo vài bó hương trầm quê nhà để “bỏ mối” cho bạn bè, người quen. Không ít lần, những nén hương mộc mạc ấy khiến bạn bè ở Thủ đô tò mò, thích thú. “Em thấy vui vì sản phẩm quê mình được đón nhận. Lúc đó, trong đầu đã nghĩ: tại sao mình không làm nghiêm túc hơn, bài bản hơn?”, Nga nhớ lại.
Tốt nghiệp năm 2014, Nga không chọn con đường đứng lớp như bao bạn bè cùng khóa. Nhiệt huyết tuổi trẻ cùng những năm tháng sôi nổi hoạt động phong trào đã đưa cô về quê, tham gia công tác Đoàn. Chính những chuyến đi cơ sở, những lần tiếp xúc với bà con trong bản đã giúp Nga nhìn rõ hơn thực trạng nghề làm hương trầm quê mình: tiềm năng lớn nhưng thiếu định hướng phát triển, chưa có thương hiệu, chưa được quảng bá. Quyết định táo bạo giữa muôn vàn khó khăn “Nhiều đêm tôi trăn trở. Nguyên liệu sẵn có, nhân công sẵn có, kinh nghiệm truyền thống của bà con cũng có, tại sao nghề lại cứ lụi dần?”, Nga kể.
Suy nghĩ ấy thôi thúc cô gái đưa ra một quyết định táo bạo: khởi nghiệp với nghề hương trầm ngay trên mảnh đất quê hương. Năm 2015, Nga bàn với gia đình vay mượn tiền để mở cơ sở sản xuất. Ý tưởng của con gái nhận được sự ủng hộ của bố mẹ – ông Hoành, bà Kiều – những người gắn bó cả đời với bản làng. Thế nhưng, “vạn sự khởi đầu nan” chưa bao giờ là câu nói suông. Đơn hàng ít, vốn mỏng, sản xuất chỉ dám làm cầm chừng, vừa làm vừa thăm dò thị trường. Có thời điểm, sản phẩm làm ra chưa bán hết, xưởng phải tạm dừng hoạt động.
Những khó khăn ban đầu không làm Nga nản chí. Cô bắt đầu mày mò tìm hướng đi riêng: thay vì chạy theo số lượng, Nga đặt chất lượng lên hàng đầu. “Muốn đi xa thì phải làm thật”, cô gái trẻ tự nhủ.
Giữ hồn cốt truyền thống trong từng nén hương
Điểm khác biệt của hương trầm Hoành Kiều – thương hiệu Nga đặt theo tên bố mẹ – nằm ở sự chỉn chu trong từng công đoạn. Từ khâu tuyển chọn nguyên liệu đến quy trình sản xuất đều được kiểm soát chặt chẽ. Hoa hồi, thảo quả, rễ hương, bã mía, quế… đều là nguyên liệu tự nhiên, được chọn lựa kỹ càng, tuyệt đối không pha trộn hóa chất.
Theo Nga, nghề làm hương đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn. Từ tháng 2 đến tháng 4 âm lịch, bà con lên rừng chặt luồng, nứa về chẻ nan, ngâm nước rồi phơi khô. Tháng 5, tháng 6 nắng to là thời điểm phơi nguyên liệu như rễ hương, bã mía, quế. Đến khoảng tháng 8 âm lịch, các cơ sở bắt đầu cuốn hương, đóng gói để chuẩn bị cho mùa cao điểm cuối năm. Công việc kéo dài quanh năm, nhưng cao điểm nhất vẫn là từ tháng 10 âm lịch đến hết tháng Chạp.
“Bí quyết làm nên sản phẩm hương trầm chính là tỷ lệ pha trộn nguyên liệu và chất lượng nguyên liệu. Các khâu chuẩn bị chu đáo bao nhiêu thì chất lượng sản phẩm càng cao bấy nhiêu”, Nga chia sẻ. Chính sự cẩn trọng ấy đã tạo nên mùi hương trầm dịu nhẹ, đằm sâu, được nhiều khách hàng tin dùng.
Từ một cơ sở nhỏ, sản xuất cầm chừng, hương trầm Hoành Kiều dần tìm được chỗ đứng trên thị trường. Sản phẩm không chỉ được tiêu thụ trong tỉnh mà còn có mặt ở nhiều địa phương khác, từ Hà Nội đến TP Hồ Chí Minh.
Năm 2023, hương trầm Hoành Kiều được chứng nhận OCOP 3 sao – dấu mốc quan trọng khẳng định chất lượng và thương hiệu. Cùng năm, Lương Thị Nga vinh dự nhận giải Nhất Cuộc thi “Ý tưởng, dự án khởi nghiệp trong thanh niên tỉnh Nghệ An”. Với cô gái Thái ấy, giải thưởng không chỉ là sự ghi nhận nỗ lực cá nhân mà còn là niềm vui chung của cả bản làng.
“Mỗi năm, doanh thu từ sản xuất hương trầm cũng trên dưới 1 tỷ đồng. Vui hơn là sản phẩm truyền thống của bà con người Thái đã được nhiều người biết đến, tạo việc làm ổn định cho lao động địa phương”, Nga cười rạng rỡ.
Hiện nay, cơ sở sản xuất hương trầm Hoành Kiều tạo việc làm thường xuyên cho khoảng 10 lao động. Những tháng cao điểm, mỗi lao động có thu nhập trên dưới 10 triệu đồng – con số đáng mơ ước ở vùng miền núi. “Công việc ổn định, thu nhập ổn định. Chịu khó một chút là cuộc sống đỡ vất vả hơn nhiều so với làm nương rẫy”, chị Lương Thị Hồng, một lao động gắn bó lâu năm, chia sẻ.
Khởi nghiệp gắn với trách nhiệm cộng đồng
Điều khiến nhiều người nể phục Nga không chỉ là thành công về kinh tế, mà còn là cách cô lựa chọn con đường phát triển bền vững. Nga không chạy theo lợi nhuận ngắn hạn mà kiên trì gìn giữ phương thức sản xuất thủ công truyền thống, đồng thời chú trọng xây dựng thương hiệu, bao bì, câu chuyện sản phẩm.
“Khởi nghiệp ở quê không dễ, nhưng nếu mình không làm thì ai sẽ làm?”, Nga nói. Với cô, mỗi nén hương trầm không chỉ là sản phẩm hàng hóa, mà còn là kết tinh của văn hóa, của ký ức bản làng. Việc tạo sinh kế cho bà con, giữ người lao động ở lại quê hương cũng là cách để nghề truyền thống không bị đứt gãy.
Chiều xuống trên bản làng, mùi hương trầm lại lan nhẹ trong không gian. Giữa nhịp sống hiện đại, những nén hương mộc mạc ấy vẫn âm thầm cháy, như chính hành trình khởi nghiệp bền bỉ của cô gái Thái Lương Thị Nga. Từ Phủ Quỳ, hương trầm đã bay xa, mang theo khát vọng của người trẻ và lời khẳng định rằng: nếu biết trân trọng và làm mới giá trị truyền thống, núi rừng cũng có thể sinh ra những giấc mơ lớn.
Với sự nỗ lực không ngừng, Lương Nga được cấp ủy Đảng, Đoàn cấp trên ghi nhận, đánh giá cao. Năm 2023, chị vinh dự được nhận Bằng khen của Ban Chấp hành T.Ư Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Tỉnh Đoàn Nghệ An vì đã có thành tích xuất sắc trong công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi; đạt giải nhất cuộc thi ý tưởng, dự án khởi nghiệp trong thanh niên tỉnh Nghệ An; giải thưởng Lý Tự Trọng cấp tỉnh năm 2024.