Giao lưu trực tuyến: Ghép tạng - Hành trình nối dài cuộc sống

Người sống hiến tạng có gặp rủi ro gì về sức khỏe không, thưa ông?

PGS.TS Đồng Văn Hệ - Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Phó Giám đốc Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người: Chỉ một số ít người sống mới có thể hiến tạng. Ví dụ để hiến tim thì phải là người chết não. Người sống có thể hiến một quả thận, một phần gan. Về khoa học, những người hiến một phần không ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe.

Nguy cơ thải ghép sau 5 năm ghép tạng là bao nhiêu phần trăm?

PGS.TS Đồng Văn Hệ - Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Phó Giám đốc Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người: Nguy cơ thải ghép sau ghép gan là cao nhất, khoảng trên 20%, phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác.

Người ghép tạng có bị giảm tuổi thọ không thưa ông? 

PGS.TS Đồng Văn Hệ - Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Phó Giám đốc Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người: Người được ghép tạng sống lâu hơn so với người có bệnh mà không được ghép.

Xin ông cho biết người ghép tạng có nguy cơ bị mắc bệnh gì sau ghép tạng lạ vào cơ thể?

PGS.TS Đồng Văn Hệ - Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Phó Giám đốc Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người: Ngoài nguy cơ thải ghép thì không có bệnh gì. Còn nguy cơ gây ra do quá trình phẫu thuật thì ghép tạng cũng như các loại phẫu thuật khác.

Một người bình thường có thể hiến những bộ, phận nào?

Ông Cao Tiến Sỹ - Trưởng phòng Truyền thông, Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người: Một người khỏe mạnh bình thường, lúc còn sống có thể hiến 1 quả thận hoặc 1 phần lá gan. Người chết não có thể hiến tất cả các mô, tạng, gân, cơ, xương, sụn, giác mạc…

Trong tương lai gần, các chuyên gia ghép tạng Việt Nam có thể đưa ghép phổi trở thành thường quy được không? Ghép phổi có khó khăn gì mà mới được triển khai tại Việt Nam trong khi các nước khác đã ghép khá lâu rồi?

PGS.TS Đồng Văn Hệ - Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Phó Giám đốc Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người: Ca ghép tim đầu tiên trên thế giới được thực hiện năm 1967. Đến năm 2010, Việt Nam mới lần đầu thực hiện ghép tim thành công. Ca ghép phổi đầu tiên trên thế giới là vào năm 1987. Còn Việt Nam gần đây mới thực hiện ca ghép phổi đầu tiên. Đây là xu hướng chung, Việt Nam còn nhiều khó khăn. Ghép phổi kĩ thuật không khó, nhưng để phổi tồn tại và hoạt động tốt thì rất khó.

Mỗi năm bệnh viện Việt Đức thực hiện bao nhiêu ca ghép tim? Hiện nay những bệnh nhân được ghép tim có sức khỏe thế nào thưa ông Hệ?

PGS.TS Đồng Văn Hệ - Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Phó Giám đốc Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người:: Đến nay, bệnh viện Việt Đức thực hiện được 14 ca ghép tim (trên tổng số 20 ca trên cả nước). Số lượng ca phụ thuộc vào người hiến. Những người chờ ghép tim thì rất nhiều, có những người chờ không được một tuần, có người chờ được vài tháng, còn để chờ được vài năm là rất khó. Chờ lâu thì chỉ có thể là bệnh nhân ghép thận. Họ có thể sống thêm vài năm nhờ chạy thận. Còn ghép gan và tim thì khó hơn.

Người hiến mô, tạng sẽ được những quyền lợi gì, thưa ông Sỹ? -

Quyền lợi của người hiến tạng sống được quy định tại Điều 17, Luật hiến, lấy, ghép mô tạng và hiến lấy xác 2006.

Cụ thể. 1. Người đã hiến mô được chăm sóc, phục hồi sức khoẻ miễn phí ngay sau khi thực hiện việc hiến mô tại cơ sở y tế. 2. Người đã hiến bộ phận cơ thể người có các quyền lợi sau đây: a) Được chăm sóc, phục hồi sức khoẻ miễn phí ngay sau khi thực hiện việc hiến bộ phận cơ thể người tại cơ sở y tế và được khám sức khỏe định kỳ miễn phí; b) Được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí; c) Được ưu tiên ghép mô, bộ phận cơ thể người khi có chỉ định ghép của cơ sở y tế; d) Được tặng Kỷ niệm chương vì sức khỏe nhân dân theo quy định của Bộ trưởng Bộ Y tế. - Người hiến tạng sau khi chết não được tặng Kỷ niệm chương vì sức khỏe nhân dân theo quy định của Bộ trưởng Bộ Y tế. Hiện nay, theo tinh thần của Dự thảo Thông tư của Bộ tài chính về Quy định quản lý và sử dụng kinh phí thực hiện chế độ đối với người đã hiến bộ phận cơ thể người, hiến xác. Người hiến tạng sống được hưởng các quyền lợi cụ thể - Được bảo đảm chi phí khám sức khỏe định kỳ theo hướng dẫn về chuyên môn y tế do Bộ trưởng Bộ Y tế ban hành theo quy định hiện hành về giá dịch vụ khám sức khỏe định kỳ do cơ quan có thẩm quyền ban hành. - Được hỗ trợ tiền thuê phòng ngủ trong trường hợp người bệnh ở xa cơ sở khám bệnh, chữa bệnh không thể đi về trong ngày (không bao gồm trường hợp người bệnh phải nhập viện được cơ sở khám bệnh, chữa bệnh) - Được hỗ trợ tiền ăn trong những ngày thực tế đi khám sức khỏe định kỳ. - Được hỗ trợ chi phí đi lại từ nhà đến cơ sở khám bệnh, chữa bệnh thực hiện khám sức khỏe định kỳ và ngược lại theo mức giá phương tiện vận tải công cộng. - Trường hợp người đã hiến bộ phận cơ thể người mà mắc các bệnh phải khám, điều trị thì việc thanh toán chi phí khám bệnh, chữa bệnh thực hiện theo quy định của pháp luật về bảo hiểm y tế. Người hiến tạng sau khi chết não được tặng Kỷ niệm chương vì sức khỏe nhân dân theo quy định của Bộ trưởng Bộ Y tế và được hưởng chế độ mai táng phí, cụ thể. - Thân nhân của người hiến hoặc cơ sở y tế, cơ sở tiếp nhận và bảo quản xác của người hiến (trong trường hợp người hiến không có thân nhân) được hỗ trợ kinh phí để tổ chức tang lễ và mai táng di hài bằng 10 lần mức lương cơ sở.

PGS.TS Đồng Văn Hệ: Về khía cạnh chuyên môn, không nên lấy tạng của người sau 60 tuổi. CLIP Mạnh Thắng.

Chúng ta có sử dụng bộ phận cơ thể người bị tử hình để ghép cho bệnh nhân không?

Ông Cao Tiến Sỹ - Trưởng phòng Truyền thông, Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người:Cho đến hiện nay chúng ta chưa thực hiện việc sử dụng bộ phận cơ thể người bị tử hình để ghép cho bệnh nhân, vì các nguyên nhân sau:
Thứ nhất, về mặt kỹ thuật người bị tử hình là người chết ngưng tim. Hiện nay, việc ghép tạng thường quy ở nước ta mới thực hiện được trên người cho sống và người cho chết não. Ghép tạng từ người cho chết ngưng tim mới chỉ thực hiện trong khuôn khổ thực nghiệm khoa học. Do đó, việc lấy tạng từ những người qua đời trong trạng thái chết tuần hoàn để ghép thường quy trên diện rộng chưa thể tiến hành được.
Thứ hai, về mặt pháp lý, tuy Luật thi hành án hình sự 2010 không cấm việc người bị tử hình và gia đình đề nghị được hiến tạng sau khi chết, nhưng hiện tại chưa có hướng dẫn thi hành cụ thể nên chưa thể triển khai. Mặt khác số tử tù bày tỏ nguyện vọng muốn được hiến tạng sau khi qua đời còn rất ít ỏi, trong những năm qua Trung tâm điều phối ghép tạng quốc gia mới ghi nhận được 2 trường hợp đăng ký nên cũng chưa đủ để kiến nghị chính sách với Bộ y tế và các Bộ ngành liên quan.

Nguồn cho thận trong những năm qua chủ yếu từ những người cho còn sống? Việc này có những hạn chế gì?

Ông Cao Tiến Sỹ - Trưởng phòng Truyền thông, Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người:Trong những năm qua nguồn thận ghép chủ yếu là từ người cho sống, tình trạng này có những hạn chế sau Làm gia tăng số lượng bệnh nhân chờ ghép tiềm năng, vì cả người hiến và người ghép đều phải đổi mặt với khả năng suy giảm chức năng thận và đào thải thận ghép, dẫn đến làm gia tăng theo cấp số nhân số lượng bệnh nhân chờ ghép tiềm năng. Làm tăng chi phí y tế và suy giảm chất lượng sống, chất lượng lao động xã hội và tăng gánh nặng bảo hiểm y tế. Do đó hầu hết các nước đều không khuyến khích việc thúc đẩy hiến tạng từ người cho sống mà tập trung vào việc phát triển hiến, ghép tạng từ người cho chết não.

Ông Cao Tiến Sỹ: Khó khăn trong quá trình vận động hiến tạng là các rào cản về tâm lý. CLIP Mạnh Thắng

Việt Nam đã thực hiện được bao nhiêu ca ghép tạng? Tính đến nay tạng nào được ghép nhiều nhất? Tạng nào khó ghép và rủi ro cao nhất, thưa ông?

PGS.TS Đồng Văn Hệ - Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Phó Giám đốc Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người:Hơn 2.400 ca ghép thận, gần 70 ca ghép gan (BV Việt Đức thực hiện 44 ca), ghép tim 20 ca. Những loại ghép khác khá ít, chỉ có vài ca. Ghép gan của người lớn là khó nhất và rủi ro cao nhất.

Nguồn cho thận trong những năm qua chủ yếu từ những người cho còn sống? Việc này có những hạn chế gì?

Ông Cao Tiến Sỹ - Trưởng phòng Truyền thông, Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người: Trong những năm qua nguồn thận ghép chủ yếu là từ người cho sống, tình trạng này có những hạn chế sau: Làm gia tăng số lượng bệnh nhân chờ ghép tiềm năng, vì cả người hiến và người ghép đều phải đổi mặt với khả năng suy giảm chức năng thận và đào thải thận ghép, dẫn đến làm gia tăng theo cấp số nhân số lượng bệnh nhân chờ ghép tiềm năng. Làm tăng chi phí y tế và suy giảm chất lượng sống, chất lượng lao động xã hội và tăng gánh nặng bảo hiểm y tế. Do đó hầu hết các nước đều không khuyến khích việc thúc đẩy hiến tạng từ người cho sống mà tập trung vào việc phát triển hiến, ghép tạng từ người cho chết não.

Theo ông khó khăn nào thường gặp nhất trong quá trình vận động người hiến mô tạng?

Ông Cao Tiến Sỹ - Trưởng phòng Truyền thông, Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người: Khó khăn thường gặp phải trong quá trình vận động hiến tạng là các rào cản về tâm lý, sự thiếu thông tin của người dân và điều kiện về nhân lực, kinh phí, hệ thống tư vấn tại các cơ sở y tế, địa phương trong cả nước.

Khó khăn lớn nhất của việc ghép tạng ở Việt Nam hiện nay là gì?

  PGS.TS Đồng Văn Hệ - Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Phó Giám đốc Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người: Khó khăn lớn nhất của việc ghép tạng ở Việt Nam là thiếu tạng hiến.

 Số người chết não do tai nạn giao thông hàng năm rất nhiều nhưng hiện số người hiến mô tạng vẫn ít ỏi. Theo các ông có phải do việc tuyên truyền của ngành y tế còn hạn chế không?

PGS.TS Đồng Văn Hệ - Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Phó Giám đốc Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người: Chuyện hiến tạng từ người chết não chúng ta mới bắt đầu từ năm 2010. Đây là việc không đơn giản. Riêng ngành Y không thể làm được, cần nhiều Bộ, ban, nganh phối hợp. Nhiều người Việt Nam không muốn mất một phần cơ thể khi qua đời. Để thay đổi quan điểm này không hề dễ dàng. Một số khu vực châu Á làm tốt được là Hàn Quốc, Đài Loan. Còn lại các nước khác đều gặp khó khăn. Kể cả khi người bệnh đồng ý mà người nhà không đồng ý thì cũng rất khó để lấy tạng.

Tôi năm nay 28 tuổi, sức khỏe tốt. Em trai tôi mắc bệnh hiểm nghèo không có tiền chữa trị, tôi muốn bán một quả thận để lấy tiền chữa trị cho em. Tôi muốn hỏi nếu bán thì bán ở đâu và pháp luật Việt Nam có cho phép mua bán nội tạng không?

PGS.TS Đồng Văn Hệ - Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Phó Giám đốc Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người:: Luật pháp Việt Nam không cho phép bán nội tạng và chỉ cho phép hiến tự nguyện.

Bảo hiểm y tế có thể trả cho bao nhiêu phần trăm của một ca ghép tạng (tim, gan thận...)?

PGS.TS Đồng Văn Hệ - Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Phó Giám đốc Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người: Bảo hiểm y tế chi trả một phần vật tư trong quá trình ghép và chi trả một phần tiền thuốc chống thải ghép.

Thưa PGSS. TS Đồng Văn Hệ, sau 25 năm qua kể từ ca ghép thận đầu tiên, ông có thể giải thích rõ hơn rằng trình độ và chi phí ghép tạng của Việt Nam hiện nay so với mặt bằng chung của thế giới như thế nào?

 PGS.TS Đồng Văn Hệ - Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Phó Giám đốc Trung tâm điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người: Những ca ghép tạng mà nước ngoài làm được, mình cũng làm được. Ghép khó nhất trong ghép tạng là ghép gan, ở người lớn khó hơn ở trẻ nhỏ. Ghép thận đơn giản nhất. Ghép tim cũng không khó như ghép gan. Chúng ta thành công trong ca ghép gan đầu tiên vào năm 2007.

Đến nay số lượng ca ghép gan là gần 40 ca. Trình độ ghép gan của chúng ta vẫn không thua kém các nước phát triển. Các bệnh viện có thể tiến hành ghép gan là BV Việt Đức, BV 103, BV Chợ Rẫy, BV Nhi Đồng II. Nói chi tiết đến từng ngóc ngách cũng rất khó so sánh với trình độ các quốc gia khác. Nhưng nhìn chung chất lượng ghép tạng của chúng ta không thua kém đáng thể. Vì khó nhất nên chi phí ghép gan là đắt nhất. Ghép gan khoảng 1,5 tỉ đồng. Ghép tim 1 tỉ. Ghép thận 250 đến 300 triệu đồng.

Việc so sánh chi phí ghép tạng của Việt Nam với các nước khác cũng hơi khiên cưỡng. Vì dịch vụ y tế nước ngoài đắt hơn nhiều so với Việt Nam. Ở nước ngoài, tiền công bác sĩ thường cao và tiền vật liệu thay thế thường rẻ. Ở Việt Nam thì ngược lại. Ví dụ, một ca mổ u não ở BV Việt Đức là khoảng 20 triệu đồng, còn ở nước ngoài là 40.000 USD. Về ghép gan, một bác sĩ trong kíp ghép gan sẽ nhận được tiền công chưa quá 500.000 đồng.

Theo GS Trịnh Hồng Sơn, Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Giám đốc Trung tâm Điều phối quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người cho biết, kỹ thuật cấy ghép tạng của Việt Nam có thể sánh ngang với các nền y học lớn trên thế giới. Tỷ lệ sống sau ghép tạng ở Việt Nam tương đương với thế giới, thậm chí về ghép thận, tỷ lệ kéo dài cuộc sống sau ghép còn cao hơn, thế nhưng khó khăn nhất hiện nay vẫn là nguồn hiến tạng.

Ngày nào ở Bệnh viện Việt Đức và Chợ Rẫy cũng có 2-3 trường hợp chết não có thể cho tạng nhưng suốt 6 năm qua, chỉ khoảng 40 trường hợp gia đình người chết não đồng ý hiến tạng người thân. GS. Trịnh Hồng Sơn chia sẻ: "Người đã chết não thì chắc chắn là chết, không thể sống lại được. Chẩn đoán chết não được quy định cụ thể và các bệnh viện tỉnh đều thực hiện được. Khi đó, bác sĩ sẽ tư vấn cho người nhà bệnh nhân chết não có thể hiến bộ phận cơ thể để đem lại cơ hội sống cho người bị bệnh khác. Một người không may mắn chết não có thể cứu sống được 8-10 người".

Theo thống kê của Trung tâm Điều phối ghép tạng Quốc gia, hiện nay, nhu cầu ghép tạng ở Việt Nam là rất lớn. Cả nước có khoảng 6.000 người suy thận mãn tính cần được ghép thận; hơn 1.500 người có chỉ định ghép gan; khoảng 300.000 người mù do các bệnh lý về giác mạc và hơn 6.000 người đang chờ được ghép giác mạc; hàng trăm người chờ ghép tim, phổi…

Những người bệnh ấy mỗi ngày vẫn đang phải giành giật sự sống với tử thần và tử vong bất cứ lúc nào nếu không có nguồn tạng hiến. Tuy nhiên, nguồn mô tạng tiếp nhận rất ít và gặp nhiều khó khăn. Do đó, việc vận động những bệnh nhân chết não, tim ngừng đập hiến tặng mô, tạng là nghĩa cử cao đẹp và cần được nhân rộng.

Trong giai đoạn 2011- 2015, các đề tài/dự án thuộc chương trình Khoa học và Công nghệ (KH&CN) cấp Nhà nước “Nghiên cứu ứng dụng và phát triển công nghệ tiên tiến phục vụ bảo vệ và chăm sóc sức khỏe cộng đồng” (KC.10/11-15) đã ứng dụng, phát triển thành công các kỹ thuật, công nghệ tiên tiến, trong đó có triển khai ghép tạng ở người đã đạt được những thành tựu rất đáng ghi nhận. 

Nhờ có chương trình KC.10, từ năm 2010 ghép tạng Việt Nam cơ bản đã tiếp cận được với ghép tạng thế giới và đến nay đã thực sự theo kịp và tạo bước đột phá cho sự phát triển ghép tạng trong thời gian tới. Các bác sĩ Việt Nam đã thành công trong việc ghép thận, gan, tim, tụy, phổi, ghép đa tạng, ghép từ người cho chết não, ghép từ người cho sống, ghép từ người cho chết tim.