Lên núi tìm giống
Chị Mận nhớ lại ngày trước, cả nhà chị trông chờ vào đồng tiền ít ỏi từ việc làm thuê làm mướn trên nương rẫy. Chăm chỉ đến mấy, vợ chồng chị cũng vẫn chật vật nuôi hai đứa con. Một lần nọ, trong lúc đi làm thuê, chị được mời uống ly nước màu nâu nhạt, mùi thơm dìu dịu, có vị đắng nhẹ nhưng ngọt hậu.
Thấy nước lạ mà ngon, chị hỏi thì được biết đó là nước nấu từ cây chè dây – một loại dược liệu mọc nhiều trong rừng, thường được người dân sử dụng để thanh nhiệt, hỗ trợ tiêu hóa, chữa các bệnh về đường ruột. “Tôi uống thấy ngon, lại nghe nói tốt cho sức khỏe nên tôi tò mò hỏi kỹ hơn. Thì ra loại cây này có thể chiết về ươm trồng được, khi cây lớn cắt phơi khô bán có tiền”, chị kể.
Suy nghĩ nhiều đêm liền, chị Mận bàn với chồng thay vì chỉ đi làm thuê bấp bênh, tại sao không thử đưa cây chè dây từ rừng về trồng?
Không chần chừ, hai vợ chồng quyết định lên rừng tìm giống, may sao gặp được những người đi rừng thường xuyên chỉ nơi cây dược liệu này thường mọc. Vợ chồng chị mừng khôn xiết, vội bấm cành về để ươm. Nhưng bước đi đầu tiên không bao giờ là dễ dàng. Vì không có kinh nghiệm, trong vùng cũng chưa ai trồng để học hỏi nên vợ chồng chị không biết bao lần thở dài vì cây chết. Mỗi cành phải ươm mất hai tháng, có lúc ươm trăm cây chỉ còn sống sót một nửa.
“Thất bại nhiều lắm, nhưng chúng tôi không nản, vừa tập tành trồng vừa tìm nguyên nhân. Mãi rồi cũng hiểu được loại cây này chỉ thích mùa nắng ráo, thấy nước là đỏng đảnh. Cứ Tết xong là thời điểm ươm cây thuận lợi nhất. Biết được đặc tính đó, tôi khắc phục dần rồi cũng trồng thành công”, chị Mận chia sẻ.
Không chỉ lo giống cây, chị còn sốt ruột vì đất trồng. Mảnh đất rẫy lâu nay trồng keo cằn cỗi, làm sao dám thả cây chè dây xuống rồi hy vọng tới ngày thu hoạch. Lần này, chị mạnh dạn vay vốn 50 triệu đồng thuê xe về ủi, cải tạo đất, phần còn lại mua phân bón.
Mọi thứ xong xuôi, chị đem chè dây trồng trên khoảng 1 sào đất. Thời gian đầu, cây gặp mấy trận mưa, gió lạnh nên phần thì chết yểu, phần còi cọc, chị nghĩ ra cách đắp luống lên cho thoát nước. Để giảm cỏ dại, chị trồng dày, chú trọng chăm bón, vun xới mỗi ngày. Thế rồi loài chè hoang cũng chịu “khuất phục” dưới bàn tay và quyết tâm chinh phục của chị Mận, cứ thế vươn lên xanh tốt.
Sau ba tháng, lứa chè dược liệu đầu tiên cho thu hoạch. Những dây chè được cắt về, băm nhỏ, phơi 3 nắng là bán được. Vừa xong vụ này, cả nhà chị lại tất bật làm đất vào vụ mới gối đầu, mỗi năm liên tục 3 vụ, chỉ cho đất nghỉ vào mùa đông vì mùa này thời tiết lạnh, mưa nhiều cây không lớn nổi. Vậy là từ ly nước là lạ, chị đã tìm được sinh kế cho gia đình.
Thu tiền tươi, thoát hộ nghèo
Cứ mỗi sào đất trồng chè dây sinh trưởng tốt sẽ cho thu hoạch được 100 kg chè khô. Chị Mận kể lứa chè đầu tiên chị mang giới thiệu ở các cửa hàng tạp hóa quanh vùng, được thu mua 60.000 đồng/kg chè khô, đặc biệt bán rất chạy, có bao nhiêu người ta gom bấy nhiêu. Thấy loại cây này có đầu ra tốt, kinh nghiệm trồng sẵn trong tay, vậy là vợ chồng chị mở rộng vườn chè lên 3 sào.
Việc trồng chè bây giờ bớt nhọc nhằn hơn vì không phải lội suối đi tìm giống nữa. Từ rẫy chè có sẵn, gia đình chị nhân giống cho những vụ tiếp theo. Nhà chị cũng đã quá thạo việc chăm bón, kỹ năng trồng trọt, thu hoạch nên mọi thứ trơn tru, dễ dàng hơn.
Trồng nhiều, việc nhiều, chị phải thuê thêm lao động, nhất là trong mùa thu hoạch phải có thêm người cắt, băm dây chè. Cả năm vợ chồng chị quần quật với nương chè, bán mặt cho đất, bán lưng cho trời, chỉ ngơi tay trong mùa mưa lạnh nhưng chưa bao giờ kêu than, nản chí. Với 3 sào trồng gối đầu, mỗi năm chị thu khoảng 1 tấn chè khô. Hiện giá thu mua sỉ đã 80.000 – 90.000 đồng/kg, mua lẻ trên 100.000 đồng/kg.
“Ngoài bỏ cho các cửa hàng tạp hóa, tôi còn mang chè xuống các khu vực ở trung tâm thành phố Đà Nẵng giới thiệu. Các đầu mối dưới đó rất ưa chuộng, sức mua lớn. Không chỉ vậy, một số công ty cũng tìm đến thu gom thường xuyên nên đầu ra của chè dây không lo. Nhiều thời điểm chẳng đủ hàng để bán”, chị vui mừng.
Nhờ chè dây, gia đình chị thoát nghèo. Từ chỗ phải chạy ăn từng bữa, nay cuộc sống đã ổn định hơn, có của ăn của để, con cái được chăm lo đầy đủ. Quan trọng hơn, từ một người đi làm thuê, chị đã trở thành người chủ mô hình kinh tế nhỏ nhưng hiệu quả ngay trên mảnh đất quê hương. Hơn bao giờ hết, chị cám ơn cây chè mọc hoang trên núi cao đã cho gia đình chị những trang sống mới, và càng tự tin vào sự quyết tâm, dám nghĩ dám làm của mình.
Thành công ấy chị không giữ riêng cho mình, chị Mận sẵn sàng chia sẻ cách trồng chè dây cho bà con xung quanh: từ khâu chọn giống, ươm, làm đất, cách trồng đến thời điểm thu hoạch phù hợp. Nhờ đó, nhiều hộ dân trong thôn và vùng lân cận bắt đầu quan tâm, học hỏi và trồng thử chè dây như một hướng sinh kế mới.
Đại diện xã Sông Vàng cho hay, chị Mận là một trong những hộ trồng chè dây đầu tiên ở thôn Quyết Thắng và trồng với diện tích lớn, cho hiệu quả kinh tế cao. Đó là tấm gương, điển hình kinh tế cho bà con học tập. Riêng với sản phẩm chè dây - loại dược liệu hỗ trợ các vấn đề về tiêu hóa, đại tràng nên người dân rất chuộng dùng.
Trong các hội chợ, chương trình quảng bá sản phẩm nông nghiệp, xã cũng đã đưa sản phẩm chè dây của chị Mận cũng như các hộ dân tới để giới thiệu và được khách hàng rất quan tâm. “Gần đây, một số tổ chức về môi trường, nông nghiệp xanh cũng đã đến địa phương tìm hiểu điều kiện, tình hình trồng chè dây trên địa bàn với mong muốn được nhân rộng sang những xã khác. Đồng thời đặt vấn đề hỗ trợ quảng bá, bán chè dây trên các sàn thương mại điện tử”, vị này thông tin. Để giúp bà con trên địa bàn có thể trồng chè dây phát triển kinh tế, xã cũng hỗ trợ để bà con có thể vay vốn làm ăn.
Chè dây còn được đồng bào Cơ Tu gọi với cái tên khác là Ra zéh. Họ xem cây chè dây như một phương thuốc quý dùng chữa đau dạ dày, rối loạn tiêu hóa, mất ngủ.
Theo lương y Phan Công Tuấn (Bệnh viện Y học cổ truyền Đà Nẵng), chè dây có tác dụng an thần, làm liền sẹo, diệt xoắn khuẩn Helicobacter pylori, chữa viêm dạ dày. Không chỉ vậy, loại dược liệu này giúp chống loét dạ dày, giảm đau, kháng khuẩn, chống oxy hóa, không có độc tính cấp và bán trường diễn. Bằng kinh nghiệm dân gian, bà con thường dùng dây lá chữa các chứng liên quan đến bệnh đau dạ dày như ợ chua, ợ hơi, đau rát thượng vị và làm thuốc an thần, gây ngủ. Hiện nay nhiều người biết đến chè dây như là vị thuốc chữa viêm loét dạ dày, hành tá tràng có hiệu quả, không gây tác dụng phụ, không gây ngộ độc cấp tính. Ông chia sẻ thêm, nhiều đơn vị đã chế ra các loại thuốc có thành phần từ chè dây.