Tìm lại màu xanh đầm phá
Việc phục hồi rừng ngập mặn ở Huế không phải đến bây giờ mới được chú trọng. Từ nhiều năm trước, chính quyền và ngành lâm nghiệp TP Huế đã triển khai nhiều chương trình trồng, bảo vệ rừng ngập mặn ở vùng đầm phá Tam Giang - Cầu Hai, trong đó có Rú Chá, tạo nên những giá trị sinh thái và kinh tế bền vững.
Những năm gần đây, Rú Chá trở thành điểm đến không thể bỏ qua của du khách. Vào mùa thu, khi những tán lá cây giá (chá) đồng loạt đổi màu, khu rừng ngập mặn như khoác lên vẻ đẹp trầm mặc, rất riêng của Huế. Hồ Thu - bạn học cũ của tôi dù định cư ở nước ngoài nhiều năm nhưng mỗi lần về quê đều mong được ghé thăm Rú Chá. Đã đi nhiều nơi có rừng ngập mặn, nhưng Thu vẫn dành sự ưu ái đặc biệt cho không gian xanh độc đáo này. Và đúng là ngoài Rú Chá ở Hóa Châu, hiếm nơi nào trên đất Huế có một quần thể rừng chá thứ hai đẹp và “đặc hữu” như vậy.
Thế nhưng, để có một Rú Chá đẹp và ngày càng mở rộng như hôm nay là cả một quá trình nỗ lực khôi phục bền bỉ của cộng đồng địa phương, các chuyên gia và ngành nông nghiệp thành phố trong suốt hơn 20 năm qua. Ít ai biết rằng vùng rừng chá đẹp như tranh vẽ này từng bị tàn phá, diện tích thu hẹp đáng kể do từng bị khai thác nhưng thiếu sự bảo vệ, tôn tạo.
Nhờ sự vào cuộc của ngành lâm nghiệp và chính quyền địa phương, cùng ý thức bảo vệ môi trường sinh thái tự nhiên ngày càng cao của người dân, diện tích rừng ngập mặn tại Rú Chá nói riêng và vùng đầm phá Tam Giang - Cầu Hai nói chung đã tăng lên rõ rệt. Những tán rừng ngập mặn này hiện trở thành “tấm khiên” vững chắc trước gió bão, đồng thời là nơi trú ngụ của nhiều loài thủy sinh, tạo nguồn lợi tôm cá ổn định cho cư dân vùng đầm phá.
Trong quá trình tìm hiểu tư liệu viết bài về cây cóc hồng - loài ngập mặn quý hiếm duy nhất còn sót lại ở Việt Nam mà cụ thể vốn chỉ còn ở Huế, tôi biết đến anh Phạm Ngọc Dũng, nay là Giám đốc Ban Quản lý rừng phòng hộ Bắc sông Hương. Qua những lần trò chuyện, mới hay anh là một trong những người có nhiều đóng góp cho công cuộc phục hồi hàng trăm hecta rừng ngập mặn của Huế, đặc biệt là ở khu vực Rú Chá.
Hơn 20 năm trước, khi còn là cán bộ kỹ thuật của Trung tâm Khuyến nông tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là TP Huế), anh Dũng và đồng nghiệp bắt đầu khảo sát hiện trạng thảm thực vật tại Rú Chá và thử trồng cây đước. Nhưng hầu hết cây đều chết vì thiếu thích nghi với lập địa. Các dự án trồng rừng ngập mặn giai đoạn 2005 - 2008 cũng không cho kết quả như mong muốn. Câu hỏi đặt ra là vì sao các loài cây khác sống tốt ở nhiều địa phương nhưng lại “không chịu” đất Huế?
Từ đó, anh Dũng và các cộng sự bắt tay nghiên cứu sâu hơn về điều kiện đất đai, độ mặn, chế độ thủy văn, khí hậu, phương pháp gieo ươm, kỹ thuật trồng và chăm sóc trong môi trường luôn ngập nước. Các công trình nghiên cứu kéo dài nhiều năm ở Lập An (Lăng Cô) và Tân Mỹ (Thuận An) đã chỉ ra những nhóm cây phù hợp nhất với hệ đầm phá Tam Giang - Cầu Hai, cũng như biện pháp tạo bãi bồi nhân tạo để cây ngập mặn bén rễ và sinh trưởng ổn định.
“Tấm khiên” bảo vệ và tạo sinh kế
Từ kinh nghiệm này, năm 2015, Chi cục Lâm nghiệp tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là Chi cục Kiểm lâm TP Huế) triển khai dự án phát triển rừng ven biển và đầm phá của tỉnh. Sau 5 năm, dự án trồng được 130ha rừng ngập mặn tập trung, hơn 500.000 cây phân tán dọc bờ ao nuôi thủy sản và vùng ven phá. Những cánh rừng ngập mặn vốn suy kiệt đã bắt đầu hồi sinh.
Tại xã Đan Điền, đến nay đã có hơn 50ha rừng ngập mặn tập trung và hàng chục hecta phân tán ở nhiều khu vực, với tốc độ phát triển tốt. Rừng trở thành bãi đẻ và nơi trú ngụ của nhiều loài tôm cá, mang lại cuộc sống ổn định cho người dân.
Ông Phan Văn Ty - Thôn trưởng Ngư Mỹ Thạnh, cho biết, các loài sú, đước, bần chua, dừa nước mọc dày đã tạo môi trường lý tưởng cho thủy sản. Ngoài đánh bắt truyền thống, người dân còn được tập huấn khai thác lá dừa nước làm sản phẩm thủ công, tăng thêm thu nhập.
Nhận thấy tầm quan trọng của rừng ngập mặn trong bảo vệ hệ sinh thái và phát triển sinh kế người dân, TP Huế đã chủ trương mở rộng diện tích rừng trên vùng đầm phá Tam Giang - Cầu Hai lên hơn 200ha, đặc biệt là khu vực từ Rú Chá đến cầu Tam Giang. Ngoài cây chá - loài đặc trưng tại Huế đang được nhân giống, ngành lâm nghiệp sẽ đưa các loài khác như đước đôi, dừa nước, bần chua... vào trồng để hình thành hệ sinh thái đa dạng ở khu vực kể trên.
Mới đây, lãnh đạo UBND TP Huế đã phê duyệt chủ trương đầu tư trồng mới và mở rộng rừng ngập mặn Rú Chá giai đoạn 2025 - 2027, nâng diện tích từ hơn 30ha lên gần 50ha, với tổng vốn đầu tư khoảng 73 tỷ đồng. Dự án trồng mới hơn 17ha rừng với nhiều loài cây, hướng tới tạo cảnh quan bốn mùa. Đồng thời xây dựng đài quan sát và bảo tàng ngư cụ giữa rừng, nhằm tạo điểm nhấn phục vụ nghiên cứu, giáo dục và du lịch sinh thái, cộng đồng.
Ông Lê Ngọc Tuấn - Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm TP Huế, nhìn nhận việc đầu tư mở rộng rừng ngập mặn không chỉ giúp bảo vệ môi trường và khu dân cư trước diễn biến khí hậu phức tạp mà còn tạo sinh kế bền vững cho người dân thông qua phát triển du lịch sinh thái và khai thác bền vững nguồn lợi thủy sản.
