Thơ ca 'cất cánh' khi nói lên khát vọng của dân tộc

Với chủ đề “Tổ quốc bay lên”, có phải Ngày thơ Việt Nam 2025 muốn truyền đi thông điệp rằng, thơ ca cũng sẽ bay lên cùng sự vươn mình của đất nước trong kỷ nguyên mới? Nếu vậy, thơ ca sẽ “bay lên” như thế nào, thưa ông?

Chủ đề Tổ quốc bay lên được lấy cảm hứng từ câu thơ Tổ quốc bay lên bát ngát mùa xuân trong bài thơ Dáng đứng Việt Nam của nhà thơ, liệt sĩ Lê Anh Xuân, được sáng tác vào tháng 3/1968. Đây là bài thơ mang vẻ đẹp của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, được thể hiện qua hình ảnh người chiến sĩ Giải phóng quân đã làm nên “dáng đứng Việt Nam tạc vào thế kỷ”.

Họp báo Ngày thơ Việt Nam 2025

Trong một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên mà đất nước sẽ vươn mình về mọi mặt: kinh tế, chính trị, văn hóa…, thì thơ ca cũng phải cất cánh, vươn mình ra khỏi biên giới Việt Nam để đến với bạn bè khắp năm châu bốn bể. Thơ ca phải nói lên được những ước mơ, khát vọng và cả những thách thức của dân tộc trong thời đại mới với bạn bè quốc tế. Đó là ý nghĩa đầu tiên của chủ đề Tổ quốc bay lên.

Nước ta cũng hướng đến kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Do đó, chủ đề Tổ quốc bay lên còn mang ý nghĩa tưởng nhớ, tôn vinh những con người đã dâng hiến cả cuộc đời cho Tổ quốc. Nhà thơ, liệt sĩ Lê Anh Xuân là một người như thế. Chỉ 2 tháng sau khi sáng tác bài thơ Dáng đứng Việt Nam, ông đã anh dũng hi sinh. Để dân tộc Việt Nam có thể “rũ bùn đứng dậy sáng lòa” và tiến vào một kỷ nguyên mới, không thể thiếu công lao của những liệt sĩ đã ngã xuống trên chiến trường.

Trong thời gian qua, một số người vô tình hoặc cố tình hiểu chủ đề “Tổ quốc bay lên” theo chiều hướng tiêu cực. Họ cho rằng, Hội Nhà văn Việt Nam đang cố “bắt trend” động từ “bay lên” trong một bài thơ nào đó xuất hiện gần đây… Ông nghĩ sao về những ý kiến trái chiều này?

Chủ đề Tổ quốc bay lên đã được Hội Nhà văn Việt Nam lựa chọn từ tháng 9/2024. Sau đó, chúng tôi làm công văn gửi tới các hội văn học nghệ thuật ở các tỉnh, thành cả nước để nói về tinh thần của chủ đề. Công tác chuẩn bị cho sự kiện Ngày thơ Việt Nam luôn bắt đầu từ rất sớm. Hơn nữa, tôi cũng đã giải thích về nội hàm của chủ đề này ở trên. Không có chuyện Hội Nhà văn Việt Nam cố tình “bắt trend” (xu hướng). Tôi nghĩ một người có đủ hiểu biết, suy nghĩ đủ sâu sắc và có sự thiện chí sẽ không nhận xét như vậy.

Nhà thơ Mỹ Bruce Weigl (trái) nguyên là Chủ tịch Chương trình Viết văn quốc gia Mỹ, Chủ tịch Hội đồng Thẩm định thơ của Giải thưởng Văn học quốc gia Mỹ làm khách mời tại Ngày thơ Việt Nam 2025. Ảnh: VIỆT KHÔI

Giữa nhịp sống xô bồ, bon chen trong thời đại hiện nay, thơ giúp con người có một khoảng lặng để tìm thấy sự bình yên, cảm nhận vẻ đẹp cuộc sống, nuôi dưỡng tâm hồn để hướng thiện. Ông có nghĩ rằng, đây là một trong những sứ mệnh quan trọng nhất của thơ ca hiện nay?

Từ năm 1961 đến nay, trong mỗi nhiệm kỳ nhậm chức của Tổng thống Mỹ, Nhà Trắng đều mời một nhà thơ Mỹ tới ngâm thơ. Họ đọc những bài thơ về con người, thiên nhiên, nỗi sợ hãi, tình yêu thương,… nhưng tất cả đều hướng đến việc bảo vệ vẻ đẹp của cuộc sống, của con người và đánh thức lương tri trong mỗi người. Tôi nghĩ đó chính là một trong những vai trò quan trọng nhất của thơ trong thời đại hiện nay.

Trong các hội viên của Hội Nhà văn Việt Nam có một nhà thơ là doanh nhân nổi tiếng. Anh từng chia sẻ, khi gặp phải những khó khăn, thử thách trên thương trường khốc liệt, anh đều đọc thơ và làm thơ. Với anh, thơ như một người bạn luôn đồng hành, lắng nghe, chia sẻ và cảm thông, giúp tâm hồn anh được chữa lành và mở ra cho anh những chân trời mới. Trong thời đại mà cuộc sống đặt ra quá nhiều áp lực cho con người, thơ ca như một sự cứu rỗi cho tâm hồn của mỗi chúng ta.

Nhưng vẫn còn đó một sứ mệnh lớn lao khác của thơ ca. Đó là thuyết phục, cảm hóa những người chưa biết đến cái đẹp, cái hay của văn học nghệ thuật.. Theo tôi, người ta không đến với thơ ca vì yêu nội dung của một bài thơ, hay yêu một kỹ thuật làm thơ, mà vì yêu tinh thần, thông điệp mà thơ ca muốn truyền tải. Đó là vẻ đẹp của cuộc sống xung quanh, của tình yêu thương giữa con người với nhau, của những ước mơ, khát vọng lớn lao trong mỗi chúng ta.

Tại làng Chùa (xã Sơn Công, huyện Ứng Hòa, Hà Nội) là quê ngoại của tôi, trên đình làng có viết một câu như sau: “Thơ ca không làm ra lúa vàng, gạo trắng nhưng làm ra giấc mơ cho người gieo trồng".

Ngày càng có nhiều người được công nhận (hoặc tự xưng) là nhà thơ. Theo ông, làm sao để định nghĩa thế nào là một nhà thơ trong thời đại này?

Không có một định nghĩa hoàn hảo nào cho khái niệm “nhà thơ”. Tôi cho rằng, có thể gọi một người là nhà thơ nếu người đó yêu thơ ca, sáng tác thơ ca một cách thường xuyên, liên tục và công bố những tác phẩm tới công chúng. Không nhất thiết phải trở thành hội viên của Hội Nhà văn Việt Nam để được coi là một nhà thơ.

Điều quan trọng hơn là làm thế nào để trở thành một nhà thơ có tên tuổi, tầm vóc, có những tác phẩm gây tiếng vang, được công chúng đón nhận. Theo tôi, có hai yếu tố chính. Thứ nhất, anh phải khám phá được những vẻ đẹp của cuộc sống, con người mà người khác chưa nhìn thấy. Thứ hai, bằng tài năng của mình, anh phải biến những điều mình phát hiện được thành một tác phẩm sống động, quyến rũ và có sức lan tỏa, giúp truyền tải một thông điệp nào đó quan trọng với cộng đồng. Chẳng hạn như bài thơ Bếp lửa của nhà thơ Bằng Việt hay Đò Lèn của nhà thơ Nguyễn Duy được nhiều thế hệ người Việt yêu thích không phải vì nội dung xuất sắc hay kỹ thuật làm thơ điêu luyện, mà là bởi thông điệp đầy xúc động về tình cảm bà cháu.

Nhà thơ Huy Cận từng viết: “Sống vững chãi bốn nghìn năm sừng sững/Lưng đeo gươm tay mềm mại bút hoa” để nói về những nhà văn, nhà thơ trong thời chiến vừa bản lĩnh, dũng cảm, lại vừa bay bổng, tài hoa. Trong thời bình, tinh thần “lưng đeo gươm, tay mềm mại bút hoa” sẽ được thể hiện như thế nào?

Những câu thơ trên tuy được nhà thơ Huy Cận sáng tác trong thời chiến, nhưng vẫn còn nguyên giá trị trong thời đại ngày nay. Trong thời bình, “gươm” chính là tượng trưng cho tinh thần chống lại cái ác, bảo vệ cái thiện qua tác phẩm của mình. Cái ác có thể là sự vô cảm, vô ơn, sự bất công,… Cái ác bây giờ không hiển hiện ra trước mắt, mà lẩn khuất đâu đó trong đời sống hằng ngày, thậm chí trong chính con người chúng ta. Anh có thể tạo ra một thể loại thơ mới mẻ, dùng những ngôn từ rất hoa mỹ, nhưng nếu tác phẩm của anh không vì con người, không hướng thiện thì “tay” mãi mãi không thể “mềm mại bút hoa” được.

Cảm ơn ông.